Επιμέλεια : „ ΑΝΤΙΧΙΛΙΑΣΤΙΚΟΣ “Η στάση που θα τηρήσουμε στη Λατρεία δεν καθορίζεται από τη δική μας προσωπική ευλάβεια και διάθεση, αλλά από την παράδοση της Εκκλησίας, ανάλογα με το νόημα που δίδει σε κάθε λειτουργική στάση και σε κάθε λατρευτική στιγμή(3).
Στη χειροτονία του ο Διάκονος κλίνει το ένα γόνατο ο Πρεσβύτερος τα δύο.
Στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή και στην ημέρα της υψώσεως του Τιμίου Σταύρου καθορίζεται ο χρόνος και ο αριθμός των γονυκλισιών.
Στον Εσπερινό της Πεντηκοστής καθορίζεται με «παραγγέλματα» η γονυκλισία και η έγερση κ.λπ.
Η θεία Λατρεία είναι δημόσια ρυθμιζόμενη από την Εκκλησιαστική προσευχή, σ’ αντίθεση με την ιδιωτική.
Γενικά προτιμάται η όρθια στάση προς δήλωση της ελευθερίας των τέκνων του Θεού.
-Η γονυκλινής είναι στάση δούλων.
Πρέπει να συντονίζεται στο ρυθμό και στον τρόπο της κοινής προσευχής.
Κάποτε πρέπει να καταλάβουμε το πνεύμα των εκκλησιαστικών θεσμών για να εξασφαλίζεται η τάξη, η οποία θα βοηθά να εμβαθύνουμε στα λατρευτικά βιώματα.
Η εμμονή μας στις ευσεβείς η ευσεβοφανείς μας πρακτικές και συνήθειες είναι ξένη προς την εκκλησιαστική μας παράδοση.
Πότε λοιπόν πρέπει να παρακολουθούμε όρθιοι τις ακολουθίες στους Ιερούς Ναούς (η πότε πρέπει να εγειρόμαστε);
1. Από την έναρξη της ακολουθίας,
(εγειρόμαστε μόλις ο Ιερέας εκφωνήσει: «Ευλογητός ο Θεός ημών… »), μέχρι τέλους του προσιμιακού ψαλμού,
(οπότε ο Ιερέας αρχίζει τις αιτήσεις τα «Ειρηνικά»).
2. Από το «Κύριε εκέκραξα… » μέχρι τέλους του θυμιατίσματος.
(Όταν ο Ιερέας μας θυμιάζει, δεν κάνουμε το σταυρό μας, αλλά έλαφρή υπόκλιση ευχαριστώντας, διότι μετά τις Άγιες εικόνες θυμιάζει και εμάς ως εικόνες του Θεού).
3. Κατά την «Είσοδον», το «Φως ιλαρόν… » και το «Προκείμενον».
(Η έγερση γίνεται όταν ο χορός αρχίσει να ψάλλει το τροπάριο που αρχίζει μετά το «Δόξα… », η μετά το «Δόξα… Και νυν… »
(που λέγονται μαζί σε περιπτώσεις Δεσποτικών η Θεομητορικών εορτών).
5. Όταν προ του τέλους των «Πληρωτικών» ο Ιερέας μας ευλογεί με το χέρι του, εξερχόμενος στην Ωραία Πύλη και λέγοντας το «Ειρήνη πάσι».
«Τας κεφάλας ημών τω Κυρίω κλίνωμεν»,
συνεχίζουμε να παραμένουμε ορθοί και κλίνουμε ελαφρά την κεφαλή μας, γιατί αφ’ ενός μεν αυτό μας «προστάζει» να κάνουμε, αφ’ ετέρου δε γιατί στην ευχή της Κεφαλοκλισίας, που λέγει στη συνέχεια
ο Ιερέας, χαμηλοφώνως η μυστικώς, ομιλεί και παρακαλεί
γι’ αυτούς που «ύπέκλιναν τας κεφάλας… ».
7. Από το «Νυν απολύεις τον δούλον σου, Δέσποτα… » μέχρι τέλους του Εσπερινού, δηλαδή Κατά τη διάρκεια των άκολουθούντων: Τρισάγιου, Απολυτίκιων και της Απολύσεως, (στις Απολύσεις κατερχόμεθα και από το στασίδι μας).
Παρατηρήσεις :
α. Όταν ο Ιερέας λέγει μετά τον «Προοιμιακό» τη Μεγάλη Συναπτή (τα «Ειρηνικά»), μετά το «Προκείμενον» την Εκτενή δέηση και μετά το «Καταξίωσον… » τα «Πληρωτικά», οι πιστοί μπορούν να κάθονται, εφ’ όσον υπάρχουν καθίσματα, αλλά, όταν μπορούν, είναι πνευματικά και ασκητικά προτιμότερο να παραμένουν όρθιοι η όση ώρα μπορούν, διότι οι δεήσεις του Ιερέα είναι αιτήσεις για τα ποικίλα προβλήματα μας προς το Βασιλέα του παντός και είναι ευλογία όταν συναισθανόμενοι το γεγονός παραμένομε ορθοί στη θέση μας.
β. Στα «Ειρηνικά», τα «Πληρωτικά» και τη Μικρή Συναπτή πριν από την Τριαδική εκφώνηση που κατακλείει την κάθε ευχή υπάρχει η δέηση στην Παναγία:
«της Παναγίας, άχραντου, υπερευλογημένης, ενδόξου Δεσποίνης ημών Θεοτόκου…».
Είναι πολύ καλή συνήθεια και ευλάβεια, μόλις ακούγεται κάθε φορά αυτή η δέηση, να εγείρονται όσοι κάθονται, εκδηλώνοντας έτσι το σεβασμό τους προς την Παναγία μας.
Β Στην Ακολουθία του Όρθρου
(εγειρόμαστε μόλις ο Ιερέας εκφωνήσει το «Ευλογητός ο Θεός ημών… »), μέχρι το τέλος του Εξάψαλμου.
2. Μετά τα «Ειρηνικά», από το «Θεός Κύριος… » μέχρι και τα Απολυτίκια των έορταζομένων Αγίων.
3. Κατά την ανάγνωση του Συναξαρίου Μηνολογίου(4) όταν ο Αναγνώστης, μετά την εκφώνηση της έκτης Ωδής από τον Ιερέα, διαβάζει τα ονόματα των έορταζομένων Αγίων της ημέρας, υπό τύπον «προσκλητηρίου», όπως συμβαίνει και στο Στρατό στα τελούμενα «προσκλητήρια νεκρών».
4. Όταν ψάλλονται τα Μεγαλυνάρια της Παναγίας:
«την τιμιωτέραν των Χερουβείμ… ».
Την ώρα αυτή κατερχόμεθα των στασιδιών μας η σηκωνόμαστε ορθοί μόλις ο Ιερέας εκφωνήσει:
«την Θεοτόκον και Μητέρα του Φωτός, εν υμνοις τιμώντες, μεγαλύνωμεν».
(«Έτι και ετι εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν… »)
και στα «Πληρωτικά»,
«της Παναγίας, άχραντου, υπερευλογημένης, ενδόξου, Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας… ».
6. Όταν ψάλλεται η «Δοξολογία» στο τέλος του Όρθρου (5).
Γ Στη Θεία Λειτουργια(6).
1. Με την έναρξη της Θείας Λειτουργίας. Δηλαδή όταν μετά τη Δοξολογία ακολουθεί το τροπάριο:
«Σήμερον σωτηρία τω κόσμω γέγονεν… » ή το Απολυτίκιο του έορταζομένου Αγίου και ο Λειτουργός εκφωνεί:
«Ευλογημένη η Βασιλεία… ».
2. Όταν ψάλλεται κατά το Α’ αντίφωνο το έφύμνιο:
«Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου, Σώτερ, σώσον ημάς» και κατά το Β΄ αντίφωνο το έφύμνιο:
«Σώσον ημάς, Υιέ Θεού, ο αναστάς εκ νεκρών (η ο εν Αγίοις θαυμαστός), ψάλλοντας σοι Αλληλούια».
(περιφορά του ευαγγελίου η οποία συμβολίζει τον ερχομό του Χριστού στον κόσμο, για να διδάξει την αλήθεια Του, που βρίσκεται γραμμένη στο Ευαγγέλιο και μας φωτίζει όλους), και τα ακολουθούντα αυτή τροπάρια.
4. Όταν ψάλλεται ο Τρισάγιος ύμνος:
«άγιος ο Θεός, άγιος Ισχυρός, άγιος Αθάνατος, ελέησον ημάς(7)».
5. Κατά την ανάγνωση του ευαγγελίου. Σύμφωνα με
τ’ ανωτέρω από την έναρξη της Θ. Λειτουργίας μέχρι την ανάγνωση του ευαγγελίου ο Λαός κανονικά κάθεται,
(εάν θέλει και μπορεί), μόνο στα Ειρηνικά και στον Απόστολο.
6. Κατά το Χερουβικό ύμνο:
«Οι τα Χερουβείμ μυστικώς εικονίζοντες… », κατά τη διάρκεια του οποίου ο Ιερέας θυμιάζει το Άγιο Βήμα, τις Δεσποτικές εικόνες και το Λαό.
7. Στην ακολουθούσα Μεγάλη είσοδο
(κατερχόμεθα και από το στασίδι μας).
(Η Μεγάλη είσοδος συμβολίζει την πορεία του Χριστού στον Γολγοθά ή την μεταφορά του Σώματός Του στον τάφο).
«Ειρήνη πάσι» και στην ακολουθούσα ομολογία:
«Πατέρα, υιόν και άγιον Πνεύμα…»
9. Όταν απαγγέλλεται το Σύμβολον της Πίστεως
(το «Πιστεύω»), οπότε μετά ακούγεται η εκφώνηση «προσταγή»:
«Στώμεν καλώς* στώμεν μετά φόβου* πρόσχωμεν τη Αγίαν αναφοράν εν ειρήνη προσφέρειν»
(Να σταθούμε δηλαδή καλώς και μετά φόβου, παρακολουθώντας όρθιοι και όχι καθιστοί την επιτελούμενη θυσία μέχρι το τέλος της).
Αυτό σημαίνει ότι φτάσαμε στο κεντρικό σημείο της θείας Λειτουργίας, στην ώρα που αρχίζει η Αγία Αναφορά (8), δηλαδή στην τέλεση της αναίμακτης θυσίας.
«Η Χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού… »,
Η παρακολούθηση όλων αυτών σε όρθια στάση είναι πράξη υπακοής, ευλάβειας και ασκητικής προσπάθειας, που δείχνει τη διάθεση του πιστού να υπερβεί τα όρια του παλαιού ανθρώπου… γί αυτό πρέπει οι πιστοί να επιμένουν και να παραμένουν όρθιοι, χωρίς να υποκύπτουν εύκολα στο λογισμό περί κοπώσεως.
10. Κατά την απαγγελία του «Πάτερ ημών… » μέχρι το «Πρόσχωμεν. Τα άγια τοις Αγίοις».
11. Από το «Μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε», μέχρι τέλους της θείας Λειτουργίας(9).
Πιστοί σε Λατρεία
3. Οι ασθενείς και οι υπέργηροι έχουν ελαφρυντικά, πρέπει όμως να εγείρονται στα σπουδαιότερα σημεία.
Εάν δεν τα γνωρίζουν, ποια είναι αυτά, να βλέπουν τους άλλους.
Στους Ναούς, συνήθως, διαβάζονται μόνο τα ονόματα των έορταζομένων Αγίων μαζί με τους ιαμβικούς στίχους η χωρίς αυτούς και παραλείπεται η ανάγνωση του βίου τους.
Μηνολόγιο λέγεται :
(α) το σύντομο Συναξάριο των Μηναίων που αναγινώσκεται μετά την Στ Ώδή.(β) το δεύτερο μέρος του «Ωρολογίου», που περιέχει τις εορτές και τους έορταζομένους Αγίους από το Σεπτέμβριο μέχρι τον Αύγουστο, μαζί με τα Απολυτίκια και τα Κοντάκια τους.
5. Κατά τη διάρκεια της «Δοξολογίας» ο Ιερέας εμπρός από την Αγία Τράπεζα κάνει μυστικώς την απολυση του Όρθρου λέγοντας προηγουμένως την Εκτενή Δέηση και τα Πληρωτικά. Πριν από την εκφώνηση των Πληρωτικών στρέφεται προς το λαό, τον ευλογεί με το «Ειρήνη πάσι» και αμέσως μετά καλεί:
«Τας κεφάλας ημών τω Κυρίω κλίνωμεν», για να αναπέμψει την ωραιότατη ευχή της Κεφαλοκλισίας (μυστικώς).
«…έκλιναν τον αυχένα της ψυχής και του σώματος… », ζητώντας την ευλογία του φιλάνθρωπου Θεού, ορισμένοι Ιερείς εξήγησαν στο Εκκλησίασμα τους την περίπτωση αυτή, με αποτέλεσμα να κλίνει (το Εκκλησίασμα) με ευλάβεια εκείνη τη στιγμή την κεφαλή του και έτσι να συμμετέχει ενεργώς και νοερώς στην ανάπεμψη της εύχής της Κεφαλοκλισίας και στην απορρέουσα από αυτήν ευλογία.
(«… εκτεινον την χείρα Σου … Και εύλόγησον πάντας ημάς… »).
Ένας Γέροντας στο Άγιο Όρος με αφορμή αυτή την ευχή της Κεφαλοκλισίας έλεγε: Ο Θεός κάθε πρωι ευλογεί τον κόσμο όλο με το ένα του χέρι. Τους ταπεινούς τους ευλογεί κάθε φορά με τα δύο Του χέρια!
6. Στη θεία Λατρεία προτιμάται η όρθία στάση.
Επομένως κυρίως κατά τη διάρκεια του Μυστηρίου της Θείας ευχαριστίας, οι πιστοί πρέπει να παραμένουν από την αρχή μέχρι την απολυση όρθιοι, όταν καιόσοι μπορούν.
Η κόπωση είναι βέβαια πρόβλημα, αλλά όταν υπάρχει ανάλογη διάθεση, σιγά σιγά, με τη βοήθεια του Θεού υπερπηδάται και συνηθίζεται.
8. Προς το τέλος της Αγίας Αναφοράς ψάλλεται το μεγαλυνάριο της Παναγίας «Άξιόν εστίν… ».
Στο σημείο αυτό πολλοί πιστοί έγειρόμενοι από το γονάτισμα που κάνανε προηγουμένως στο
«Τα σα εκ των σων… », παραθεωρούν την ύμνωδία του άκολουθούντος ύμνου «Άξιον εστίν… » που συνήθως αυτός ψάλλεται μετά το «Έξαιρέτως της Παναγίας… »
(αλλάζει στις Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές), με αποτέλεσμα να τους διαφεύγει η ιερότητα και η σπουδαιότητα των έπακολουθούντων.
Διότι την ιερότατη αυτή στιγμή ο Λειτουργός μνημονεύει τα ονόματα πρώτα των τεθνεώτων και στη συνέχεια των ζώντων (στα λεγόμενα «Δίπτυχα») και αυτή η στιγμή είναι κατάλληλη για να κάνουμε, ολόκληρο το Εκκλησίασμα το ίδιο:
Μόλις αρχίζει το «Άξιον εστίν… » να προσευχόμαστε νοερά για τους κεκοιμημένους μας και αμέσως μετά για τους ζώντες (τον εαυτό μας, τους οικείους μας και γενικά για τους έχοντας ανάγκη).
Γί αυτό άλλωστε μετά από λίγο εκφωνείται:
«Και ων έκαστος κατά διάνοιαν έχει και πάντων και πασών».
Δηλαδή παρακαλεί ο Λειτουργός τον Θεό να θυμηθεί όλους αυτούς που μνημόνευσε προηγουμένως και όσους ο Λαός (έκαστος) είχε προηγουμένως
(κατά τη διάρκεια του ψαλλομένου «Άξιον εστίν… ») στη διάνοια του.
Συγχρόνως και παράλληλα ευχαριστούμε και μακαρίζουμε τη Θεοτόκο και Μητέρα του Θεού ημών και πανηγυρίζουμε για το Δώρο της, τον Θεόν Λόγον που μας χάρισε.
9. Όταν στο «Μετά φόβου… » κοινωνούν οι πιστοί, ο ίδιος ο Χριστός ευρίσκεται στην Ωραία Πύλη και παραμένει εμπρός μας όλη την ώρα που διαρκεί η Θεία Μετάληψη.
Σ’ όλο αυτό το διάστημα πρέπει από ευλάβεια να έχουμε κατεβεί από τα στασίδια και να παραμένουμε όρθιοι.
(Πώς σε άλλες καθημερινές περιπτώσεις της ζωής μας, π. Χ. Αναμένοντας τη σειρά μας με υπομονή, παραμένουμε όρθιοι για πολύ χρόνο,παρ’ ότι έχουμε κουραστεί, χωρίς μάλιστα να διαμαρτυρόμαστε;).
