αἰδεσ. John Breck Καθηγητῆς Βιοηθικῆς
Οἱ καιροί ἀλλάζουν καί αὐτή ἡ ἀλλαγή οὐδέποτε ὑπῆρξε τόσο γρήγορη ἤ τόσο δραματική, ὅσο σήμερα. Μέ τήν ἀποκάλυψη τῶν ἀλληλουχιῶν τοῦ ἀνθρωπίνου γονιδιώματος, τήν ἀνάπτυξη νέων ριζοσπαστικῶν ἀναπαραγωγικῶν τεχνικῶν, τῆς κλωνοποίησης συμπεριλαμβανομένης, καί τῆς δυνατότητος τροποποίησης τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς στό πιό βασικό της ἐπίπεδο, δηλαδή τήν ἀλλαγή τῆς ἀνθρώπινης φύσης, ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί βρισκόμαστε ἀντιμέτωποι μέ ἠθικές προκλήσεις, οἱ ὁποῖες ταυτόχρονα γοητεύουν καί τρομάζουν.
Ομιλώντας ἀπό μιά ἐξελικτική σκοπιά, οἱ ἐπιστήμονες συζητοῦν γιά ἕναν ὁλοκληρωτικό μετασχηματισμό τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Πολλοί ἐπιστήμονες προλέγουν ὅτι, κατά τό ἐξελικτικό σχῆμα τῶν πραγμάτων, ὁ Homo Scientificus ὁδηγεῖται σέ ἐξαφάνιση καί προορίζεται νά δώσει τόπο στόν Homo Scientificus. Αὐτός εἶναι ὁ «᾿Επιστημονικός ῎Ανθρωπος», τό νέο δημιούργημα τῆς Νέας ᾿Εποχῆς, πού ἡ ὕπαρξή του ὄχι μόνο διατηρεῖται ἀπό τήν τεχνολογία, ἀλλά καί καθορίζεται ἀπό αὐτή.
Κανείς δέν ἀνέμενε ὅτι μέσα σέ ἕνα σύντομο χρονικό διάστημα θά ὑπῆρχε ἕνας «βιονικός» ἄνθρωπος, τοῦ ὁποίου οἱ φυσιολογικές βιολογικές λειτουργίες θά ἐνισχύονταν μέ τεχνολογική μαγική δύναμη. Πρόσφατα πειράματα σέ ποντικούς καί πιθήκους ἀπέδειξαν ὅτι ὁ ἐγκέφαλος καί ἡ ἠλεκτρονική μποροῦν νά ἀλληλεπιδροῦν μέ τέτοιο τρόπο, ὥστε ἡ δραστηριότητα ἑνός ζώου νά μπορεῖ ἐπακριβῶς νά κατευθυνθεῖ ἀπό ἠλεκτρόδια ἐμφυτευμένα στόν ἐγκέφαλό του. ᾿Εγκεφαλικά ἐμφυτεύματα ἔχουν ἤδη ἐπιτρέψει σέ ἄλαλα ἄτομα νά ἐπικοινωνοῦν μέσῳ ὑπολογιστοῦ καί σέ κωφούς νά ἀκοῦνε. Παρόμοιες πρόοδοι ἐπιτρέπουν σέ παραλύτους νά ἐπαναχρησιμοποιοῦν τά μέλη τους. Γιά μερικούς, αὐτά ἀποτελοῦν ἐκπλήρωση τῆς ὑπόσχεσης τοῦ Εὐαγγελίου ὅτι οἱ ἄλαλοι θά ὁμιλήσουν, οἱ τυφλοί θά ἀναβλέψουν καί οἱ παράλυτοι θά περπατήσουν. Γιά ἄλλους, σημαίνουν ὅτι ἡ γραμμή μεταξύ τοῦ ἀνθρώπινου καί τοῦ τεχνητοῦ ἔχει ἐπικίνδυνα λεπτυνθεῖ. ῞Ομως ἡ νέα αὐτή τεχνολογία θέτει ἕνα μείζονα κίνδυνο γιά τήν προσωπική αὐτονομία. ᾿Εάν ἡ ἠλεκτρονική μᾶς ἐπιτρέπει νά ἔχουμε τόν ἔλεγχο, μᾶς ἐπιτρέπει ἀκόμη νά βρισκόμαστε κάτω ἀπό ἔλεγχο, καί τό ἐρώτημα εἶναι ἀπό ποιόν καί γιά ποιό σκοπό.
Ἀκόμη πιό ριζικές καί πιό τρομακτικές εἶναι οἱ νέες δυνατότητες χειρισμοῦ τοῦ ἀνθρωπίνου ἐμβρύου ἀπό τό στάδιο τοῦ ζυγωτοῦ. Αὐτό θά ἐπιτρέψει τήν παραγωγή «σχεδιασμένων μωρῶν» παιδιῶν πού τά ἀτομικά τους χαρακτηριστικά θά ἔχουν προεπιλεγεῖ ἀπό τούς γονεῖς τους καί αὐτή ἡ ἴδια ἡ φύση τους θά ἔχει οὐσιαστικά τροποποιηθεῖ σύμφωνα μέ τά συμφέροντα τῆς «Νέας Εὐγονικῆς».Αὐτό πού κάνει ἰδιαίτερα ἀνησυχητική τήν μετάβαση ἀπό τόν Homo Sapiens στόν Homo Scientificus εἶναι τό γεγονός ὅτι γιά πρώτη φορά ὁ ἐπικείμενος μετασχηματισμός σέ κάτι πού εἶναι ἕνα καινούργιο ἀνθρώπινο εἶδος γίνεται ἀπό τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο. Κυριολεκτικά ξαναφτιάχνουμε τούς ἑαυτούς μας μέσα ἀπό μιά εἰκόνα πού ἀντανακλᾶ ἀλαζονεία καί ἀπογοήτευση. ᾿Αλαζονεία, γιατί ἀνήκουμε στούς ἑαυτούς μας παρά στόν Θεό καί ἑπομένως ἔχουμε τό δικαίωμα νά ξανασχηματίζουμε τούς ἑαυτούς μας σύμφωνα μέ τίς πιό προκλητικές φαντασιώσεις μας. ᾿Απογοήτευση, κατά τό μέτρο πού ἡ ἀναζήτηση τῆς τέλειας ὑγείας, τῆς μακροζωΐας, τῆς μεγαλύτερης φυσικῆς δύναμης καί τοῦ ὑψηλότερου I.Q. ἀποτελεῖ τό σύμπτωμα τοῦ φόβου τοῦ θανάτου καί ἐκμηδένισης.Αὐτή ἡ μετατροπή ἀπό ἄνθρωπο πού δημιουργήθηκε «κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν» Θεοῦ σέ ἄνθρωπο κατασκευασμένο σύμφωνα μέ τά προσωπικά του πάθη καί ἐπιθυμίες, εἶναι ἐπαναστατική καί ὄχι ἐξελικτική. Τά ἠθικά ζητήματα καί οἱ προκλήσεις ἀπό αὐτή τή μετατροπή θά εἶναι τρομακτικά. Θά εἶναι ὁ Homo Scientificus στήν πραγματικότητα ἄνθρωπος; ἤ, ὅπως μερικοί ὑπαινίσσονται, εἶναι ἀνάγκη νά ὁμιλοῦμε γιά Res Scientificus, ἕνα ἀνθρώπινο ὄν μεταμορφωμένο σέ τεχνολογικά ἐπιτηδευμένο ἀντικείμενο;
Οἱ μεγάλες βιοηθικές προκλήσεις τοῦ καιροῦ μας δέν προέρχονται ὅλες ἀπό τόν ἄνθρωπο. Μερικές ἀπό τίς πιό τρομακτικές προκλήσεις σχετίζονται μέ τίς ἀπαντήσεις μας σέ νέες ἐπιδημίες νόσων, πού λίγο ἤ καθόλου ἐλέγχονται. Τό ἠθικό ζήτημα εἶναι ὁ τρόπος πού ἀντιδροῦμε στίς ἀσθένειες αὐτές καί πῶς χρησιμοποιοῦμε τούς διαθέσιμους πόρους, γιά νά θεραπεύσουμε αὐτούς πού προσβλήθηκαν.
Τό πιό ἐμφανές παράδειγμα εἶναι ὁ ἰός HIV, πού ἔχει κάνει νά ὑποφέρουν καί νά πεθαίνουν ἑκατομμύρια ἀπό τό AIDS. Καθώς ἡ συχνότητα τῆς λοίμωξης ἐλαττώνεται στό δυτικό κόσμο, εἶναι εὔκολο νά ξεχάσουμε ὅτι στήν ᾿Αφρική ἀντιμετωπίζουν μείζονα ἐπιδημία AIDS καί στή Νοτιοανατολική ᾿Ασία καταγράφεται τρομακτική ἄνοδος τῆς συχνότητος. Γιά τούς ᾿Ορθόδοξους Χριστιανούς εἶναι ἀκόμη εὔκολο νά ξεχαστεῖ ἡ τραγωδία, κάτω ἀπό τήν ἀντίληψη ὅτι ἡ νόσος ὀφείλεται σέ συγκεκριμένη ἠθική παρεκτροπή, ἡ ὁποία θά μποροῦσε νά ἀποφευχθεῖ. Τό AIDS εἶναι μιά τραγική συνέπεια ἰογενοῦς λοίμωξης, ἀνεξάρτητα ἀπό τόν τρόπο μετάδοσης. Εἶναι ἀνάγκη νά ἀναγνωρισθεῖ ὡς τέτοια καί νά καταπολεμηθεῖ μέ κάθε κατάλληλο μέσο, πού διαθέτουμε. ῾Ο καθένας μας πρέπει νά νοιαστεῖ.
῞Ενας ἀπό τούς πιό περίεργους καί δυνητικά θανατηφόρους λοιμογόνους παράγοντες εἶναι τό «Prions», πού, χωρίς νά εἶναι, συμπεριφέρεται ὡς ἰός, πού τελικά ὁδηγεῖ σέ καταστροφή τοῦ ἐγκεφάλου, δημιουργώντας στά ζῶα τή νόσο τῶν «τρελῶν ἀγελάδων» καί στόν ἄνθρωπο τή νόσο Creutzeldt-Jacob. Στά Γαλλικά ὁ πληθυντικός «Prions» ἐπίσης σημαίνει τήν προστακτική «῎Ας προσευχηθοῦμε», ἡ ὁποία ἀσφαλῶς εἶναι ἡ καλύτερη καί ἴσως ἡ μόνη ἐλπίδα ἀντιμετώπισής της.
Τελικά πρέπει νά σημειωθεῖ ἡ αὐξανόμενη ἐμφάνιση τοῦ Alzheimer μιᾶς ἐκφυλιστικῆς νόσου τοῦ κεντρικοῦ νευρικοῦ συστήματος. ῾Η νόσος προσβάλλει συνήθως ἡλικιωμένους καί στά συμπτώματά της περιλαμβάνονται ἀπώλεια τῆς μνήμης, σταδιακή ἀπώλεια τοῦ λόγου καί τῆς συγκέντρωσης. Εἶναι μιά φοβερή καί ἀπειλητική ἀρρώστια, πού δημιουργεῖ ἠθικά ζητήματα σχετικά μέ τήν φροντίδα τῶν θυμάτων της. ῞Οταν τό ἄτομο χάσει τήν ἐπαφή του μέ τά ἄλλα ἄτομα εἶναι στίς ἠθικές ὑποχρεώσεις μας νά τό διατηρήσουμε στήν κατάσταση τῆς γνωστικῆς λήθης ἤ μιά στοιχειώδης συμπόνοια μᾶς ὑποχρεώνει νά θέσουμε τέρμα στήν τραγική του κατάσταση, ὁδηγώντας το στήν εὐθανασία; ᾿Ενῶ ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί αἰσθανόμαστε ὅτι γνωρίζουμε τήν ἀπάντηση στό ζήτημα αὐτό, αὐτή δέν εἶναι καθόλου ἐμφανής στίς ἰατρικές ὁμάδες καί στούς συγγενεῖς τῶν ἀρρώστων αὐτῶν.
Τό πεδίο τῆς βιοηθικῆς κανονικά καλύπτει ζητήματα πού σχετίζονται μέ τήν ἀρχή καί τό τέλος τῆς ζωῆς. ῎Ετσι βιβλία καί ἄρθρα ἑστιάζονται ἀρχικά σέ ζητήματα, ὅπως τό status τοῦ ἀνθρωπίνου ἐμβρύου, τίς ἐκτρώσεις, τήν ἰατρικῶς ὑποβοηθουμένη ἀναπαραγωγή. Μετά μετακινοῦνται στό ἄλλο ἄκρο καί ἀσχολοῦνται μέ ζητήματα, ὅπως ὁ ὁρισμός τοῦ θανάτου, ἡ εὐθανασία καί τίς ἀντιπαραθέσεις σχετικά μέ τήν παρηγορητική θεραπεία καί ἄλλα συναφή θέματα, ὅπως οἱ πρακτικές τῆς ταφῆς καί ἡ ἀποτέφρωση.
῞Ομως σήμερα ἄλλα ζητήματα καλύπτουν τήν ἐπικαιρότητα καί ἐπεκτείνουν τό πεδίο τῆς βιοηθικῆς. Μεταξύ αὐτῶν τήν πρώτη θέση κατέχει ἡ Γενετική Μηχανική τῶν ἀνθρωπίνων ὄντων. Τό κύριο ζήτημα τοῦ 2001 ἦταν ὁ χειρισμός τοῦ ἀνθρωπίνου ἐμβρύου, ἰδίως ἀπό τήν ἄποψη τῆς συλλογῆς τῶν ἀρχέγονων ἐμβρυϊκῶν κυττάρων, ἡ ἔρευνα τῶν ὁποίων ἔθεσε τή βάση γιά τήν ἔμμονη ἰδέα τῆς ἀνθρώπινης κλωνοποίησης. ᾿Από τίς ΗΠΑ ὥς τήν ᾿Αργεντινή καί τήν ᾿Ιταλία, οἱ ἐρευνητές συναγωνίζονται νά τελειοποιήσουν τήν τεχνική, μέ στόχο τή δημιουργία ἐμβρύων γιά θεραπευτικούς σκοπούς.
Ἡ ὅλη ἐπιχείρηση ἀντιμετωπίσθηκε μέ ἀρκετά σιωπηρή κριτική, χάρη στήν ἐπιτυχία τῶν ἐπιστημόνων καί τῶν ΜΜΕ νά πείσουν ὅτι ὑπάρχει σημαντική ἠθική διαφορά μεταξύ θεραπευτικῆς καί ἀναπαραγωγικῆς κλωνοποίησης. Μέ κάθε λογική ἐκτίμηση, τέτοια διάκριση δέν ὑφίσταται. ῞Ολες οἱ κλωνοποιήσεις εἶναι ἀπό τή φύση τους ἀναπαραγωγικές, ὁποιοσδήποτε καί ἄν εἶναι ὁ χρόνος ζωῆς τοῦ ἐμβρύου. Στίς ἡμέρες μας χιλιάδες ἀνθρώπινα ἔμβρυα δημιουργοῦνται γιά νά καταστραφοῦν. ῞Ομως λίγοι στήν Κυβέρνηση ἤ στήν ᾿Εκκλησία ὑψώνουν φωνές διαμαρτυρίας. ῞Ολες φαίνεται νά χαμηλώνουν μπροστά στίς ψεύτικες ὑποσχέσεις ἰατρικῆς πανάκειας, πού προέρχονται ἀπό τήν ἔρευνα τῶν ἀρχέγονων ἐμβρυικῶν κυττάρων καί τήν κλωνοποίηση. Τό γεγονός ὅτι τά ἐνήλικα ἀρχέγονα κύτταρα εἶναι ἐξίσου ἀποτελεσματικά μέ τά ἀντίστοιχα ἐμβρυικά, ἔχει μικρή δημοσιότητα. Αὐτό, γιατί στήν χρησιμοθηρική κοινωνία μας, δέν ἀποδεχόμαστε ὅτι τό ἀντικείμενο αὐτοῦ τοῦ χειρισμοῦ εἶναι στήν πραγματικότητα ἀνθρώπινες ζωές.
Αὐτά εἶναι ἁπλῶς τά περισσότερα ὁρατά ἠθικά ζητήματα τοῦ καιροῦ μας. Μιά ὅμως ἐπισκόπηση τῶν βιοηθικῶν προκλήσεων θά ἔπρεπε νά θεωρήσει καί ἄλλα ζητήματα. Αὐτά περιλαμβάνουν τή διάλυση τῆς πυρηνικῆς οἰκογένειας καί τίς συνέπειές της στή νεότητα, τό αὐξανόμενο ἐπίπεδο βίας, τό οἰκονομικό σύστημα, πού εὐνοεῖ τούς πλούσιους καί τούς δυνατούς ἔναντι τῶν πτωχῶν καί ἀνίσχυρων, τή σύγχυση μεταξύ Δημοκρατίας καί καπιταλισμοῦ, πού ὁδηγεῖ τόν δυτικό κόσμο νά ἀξιολογεῖ τόν ἀνταγωνισμό καί τήν κερδοσκοπία ἔναντι τῆς δικαιοσύνης καί τοῦ δημόσιου καλοῦ. Τελευταῖο, ἀλλά ὄχι ἔσχατο, εἶναι τό ζήτημα τῆς ἐξαρτημένης συμπεριφορᾶς, τῆς ὁποίας τά συμπτώματα τοῦ ἀλκοολισμοῦ, τῆς παχυσαρκίας, τοῦ θρησκευτικοῦ φανατισμοῦ καί ἄλλα εἶναι βιοηθικά ζητήματα πρώτης σημασίας. ᾿Ενδιαφέρουν τά ἀνθρώπινα πρόσωπα καί ἀπαιτοῦν σκληρές ἐπιλογές γιά τή βελτίωση τῶν ἀποτελεσμάτων τους στήν προσωπική καί κοινωνική ζωή.
«Ὑπάρχει πόλεμος ἔξω καί λυσσομανᾶ»…
῾Η καταγραφή κάποιων παγκόσμιων δεινῶν, ἀκόμη καί ὅταν ἐνδύονται μέ τόν εὐφημισμό τῶν «ἠθικῶν προκλήσεων», μπορεῖ εὔκολα νά μᾶς κάνει νά αἰσθανθοῦμε καταβεβλημμένοι καί ἀβοήθητοι νά ἀντιστρέψουμε τήν πλημμυρίδα τῆς ἠθικῆς κατάπτωσης, πού ἀπειλεῖ νά παρασύρει τίς πιό ἀγαπητές ἀξίες τῆς κοινωνίας καί τοῦ πολιτισμοῦ μας.
Γιά τούς ᾿Ορθόδοξους Χριστιανούς ὑπάρχει ἀληθινά πόλεμος πού λυσσομανᾶ. ῾Η θρησκευτική πίστη τοῦ δυτικοῦ κόσμου ἔχει λεπτυνθεῖ καί ἴσως ἔχει διαλυθεῖ. Οἱ κύριες ἐκκλησίες ἔχουν αὐξανόμενα ἀποδεχθεῖ τήν πολιτική ὀρθότητα καί τόν ἡδονισμό. ῎Οχι μόνο πρόδωσαν τή χορεία τῶν μαρτύρων, ἀλλά ἔχουν ἀπορρίψει κάθε μορφή ἀσκητισμοῦ, πού εἶναι τό θεμέλιο τῆς ἁγιότητος. Οἱ περισσότερες ἔχουν ἐγκαταλείψει κάθε μορφῆς διεκδίκηση, ὅτι σκοπός τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς εἶναι ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ. Καί οἱ ταγοί τους ἀποροῦν ἀκόμη, γιατί οἱ ἀκολουθίες τους εἶναι κάτι περισσότερο ἀπό διασκέδαση.
῎Ισως ἡ μεγαλύτερη ἠθική καί πνευματική πρόκληση γιά μᾶς τούς ᾿Ορθόδοξους Χριστιανούς σήμερα προέρχεται λιγότερο ἀπό τό πεδίο τῆς ἰατρικῆς τεχνολογίας, παρά ἀπό τόν πειρασμό αὐτοῦ πού ἀποκαλεῖται «καλοήθης ἀποστασία». Αὐτή εἶναι ὁ κακοήθης «πειρασμός» νά ἀνανεώσουμε, στό ὄνομα τοῦ χριστιανισμοῦ, ἀξίες καί πεποιθήσεις πού δίνουν νόημα στή ζωή μας. Εἶναι ἕνας πειρασμός, στόν ὁποῖο πολλές χριστιανικές ἐκκλησίες ἔχουν ἤδη ὑποκύψει. Εἶναι ὕπουλος καί εὔκολα καλύπτεται κάτω ἀπό τόν μανδύα τῆς «σχετικότητος».
Πράγματι ὑπάρχει πόλεμος πού λυσσομανᾶ. Καί ἐμεῖς οἱ ᾿Ορθόδοξοι πρέπει νά διαλέξουμε. ᾿Από τή μία πλευρά μποροῦμε νά ἀποδεχθοῦμε τήν ἧττα. Μποροῦμε νά ἐνδώσουμε στίς κοσμικές πιέσεις καί νά συσχηματιστοῦμε, ὅπως ἔχουν κάνει οἱ ἄλλοι. ᾿Από τήν ἄλλη πλευρά μποροῦμε νά δώσουμε νέα ἀξία στήν ᾿Ορθόδοξη διδασκαλία, τήν ὁποία ὑπηρετοῦμε σήμερα μόνο μέ τά χείλη· διδασκαλία γιά τή μεταμόρφωση τοῦ κόσμου, γιά τήν ἀξιοπρέπεια καί τήν ἱερότητα τῆς κάθε ἀνθρώπινης ζωῆς, γιά τή σωτηριώδη δύναμη τοῦ Εὐαγγελίου καί γιά τό ἀποστολικό χρέος νά ἐξαγγείλουμε καί νά ζήσουμε αὐτό τό Εὐαγγέλιο μέσα σέ ἕνα κόσμο ἁμαρτωλό καί ἐχθρικό.
᾿Εάν, μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, διαλέξουμε τή δεύτερη θέση, αὐτό σημαίνει ὅτι διαλέγουμε τή μόνη ἀπάντηση πού εἶναι κατάλληλη στίς σημερινές ἠθικές προκλήσεις. Αὐτό σημαίνει πρόκληση νά γίνουμε ἅγιοι. ῞Ομως τό νά κάνεις αὐτή τήν ἐξαγγελία στήν ἐποχή τῶν βιοϊατρικῶν διλημμάτων καί τῶν ἄλλων προόδων προκαλεῖ τή γελοιότητα καί τή χλεύη. Τό νά ἀρνῆσαι νά συσχηματισθεῖς μέ τό χρησιμοθηρικό πνεῦμα, τόσο ἐμφανές στίς δυτικές κοινωνίες, ὁπωσδήποτε εἶναι τό σημερινό ἀνάλογο τῆς ἄρνησης νά θυσιάσεις στό ἄγαλμα τοῦ Ρωμαίου Αὐτοκράτορος. Προκαλεῖ ὄχι μόνο χλευασμό, ἀλλά καί μαρτύριο.
῞Ο,τι διακρίνει τήν ᾿Ορθόδοξη Χριστιανοσύνη ἀπό κάθε ἄλλη ἔκφραση Χριστιανικῆς πίστης, εἶναι ἡ πεποίθησή της ὅτι τό ἀνθρώπινο πρόσωπο καλεῖται ἀπό τό Θεό νά ἀλλάξει· νά ὡριμάσει μέ τή δύναμη τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος· νά προχωρήσει ἀπό τήν πνευματική νηπιότητα στήν πνευματική ὡριμότητα. Αὐτό συνεπάγεται πάνω ἀπό ὅλα ἀγώνα ἐνάντια σ᾿ αὐτό πού οἱ ῞Αγιοι Πατέρες ἀποκαλοῦν «πάθη».
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί εἶναι ἴσως οἱ μόνοι πού ἀναγνωρίζουν τήν ἀνάγκη τους γιά ὁλοκληρωτική ἀλλαγή καί προχωροῦν στήν πραγματοποίησή της. ῾Ο στόχος αὐτός τῆς ἐσωτερικῆς κίνησης γιά μιά ἀκόμη φορά εἶναι ἡ ἁγιότητα. ᾿Ενόσῳ ἐπιτυγχάνουμε αὐτόν τό στόχο καί ἐπιτρέπουμε στό ῞Αγιο Πνεῦμα νά ἐργασθεῖ μέσα μας αὐτή τή μετατροπή, ἁγιοποιοῦμε ἀμφότερα, τούς ἑαυτούς μας καί τόν κόσμο γύρω μας. ῎Ετσι διαμορφώνουμε τή βάση γιά ὁποιαδήποτε κατάλληλη ἀπάντηση, πού ἴσως προσφέρουμε στά σοβαρά βιοηθικά καί ἄλλα ἠθικά ζητήματα τῆς καθημερινῆς μας ἐμπειρίας. ῾Υπάρχει, ἀπό πρακτικῆς πλευρᾶς, κάποια δυνατότητα γιά μᾶς τούς Χριστιανούς νά πραγματοποιήσουμε πραγματικές καί θετικές ἀλλαγές σ᾿ ἕνα κόσμο φορτωμένο μέ τόσες ἠθικές προκλήσεις; Πῶς μπορεῖ ἡ προσωπική μας ἀναζήτηση γιά ἁγιότητα νά ἐπηρεάσει σέ σημαντικό βαθμό τίς ἀποφάσεις καί τίς πράξεις αὐτῶν πού κατέχουν τή δύναμη στίς κυβερνήσεις, στίς πολυεθνικές ἑταιρεῖες καί τά ἐργαστήρια; Δέν εἶναι οὐτοπία ἤ ἁπλῶς ἀνοησία νά σκεπτόμαστε ὅτι μποροῦμε κατά κάποιο τρόπο νά ἐπηρεάσουμε πρόσωπα πού ἔχουν σάν κίνητρο τή σαγήνη τῆς ἐπιστημονικῆς θεραπείας ἀνιάτων ἀσθενειῶν καί πάνω ἀπό ὅλα τήν ὑπόσχεση ἀπεριορίστου κέρδους;
῾Οποτεδήποτε ἀντιμετωπίζουμε προκλήσεις ἤ διλήμματα πού φαίνονται καταπιεστικά καί ἄλυτα θά πρέπει νά θυμόμαστε ὅτι ἡ Βουλή τοῦ Θεοῦ κυβερνᾶ ὄντως ὅλα τά πράγματα. Μέσα ἀπό τίς χωρίς νόημα τραγωδίες καί ἐκδηλώσεις τοῦ κακοῦ, ὁ Θεός μπορεῖ νά δώσει νόημα καί νά ἐργαστεῖ τό σχέδιο Του. Αὐτό ἰσχύει τόσο γιά τά βιοηθικά ζητήματα, ὅσο καί γιά τίς προσωπικές μας κρίσεις.
Πῶς μποροῦμε νά ἀπαντήσουμε στίς πολλές ἠθικές προκλήσεις τοῦ καιροῦ μας; ῾Η ἀπάντηση εἶναι πολύ ἁπλή. Πρέπει νά ἀπαντήσουμε ὡς ἱερεῖς. ῾Η ῾Ιερωσύνη δέν εἶναι μόνο γιά τούς χειροτονημένους ἱερεῖς. Κατά τόν ᾿Απόστολο Πέτρο ὁ καθένας μας εἶναι μέλος ἑνός «῾Ιερατεύματος ἁγίου», γένος ἐκλεκτόν, βασίλειον ἱεράτευμα, ἔθνος ἅγιον». ῞Ενα σημαντικό στοιχεῖο τῆς κοινῆς ἱερατικῆς μας ἀποστολῆς εἶναι ἡ μεσολαβητική προσευχή. Μέ αὐτήν κρατᾶμε στό Φῶς τοῦ Θεοῦ καί στή φιλανθρωπία Του τίς ζωές ὅλων πού εἶναι θύματα τῶν καταστροφικῶν πράξεων τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, μαζί μέ τούς ἴδιους τούς καταστροφεῖς. ῎Ετσι καλούμεθα νά κάνουμε μιά ἱερατική προσφορά γιά κάθε κατεστραμμένο ἔμβρυο, γιά κάθε παιδί πού σκοτώνεται μέ ἔκτρωση, γιά κάθε παιδί πού ὑπόκειται σέ βία, καί ἄλλες μορφές ἐκμετάλλευσης. ᾿Ακόμη ἡ ἱερατική μας ὑπηρεσία περιλαμβάνει προσφορά στό Θεό τῶν ἀναπήρων μελῶν τῆς κοινωνίας μας, τά ὁποῖα τόσο εὔκολα χαρακτηρίζουμε «μειονεκτικά» καί τά περιθωριοποιοῦμε. Περιλαμβάνει προσευχή γιά ἐκείνους πού διαπράττουν ἐγκλήματα βίας, ζητώντας ἀπό τόν Θεό νά ἀφυπνίσει τή συνείδησή τους καί νά μεταμορφώσει τήν καρδιά τους καί νά θεραπεύσει τίς καταστροφικές τάσεις τους.
Αὐτό σημαίνει προσευχή γιά τούς ἐπιτιθεμένους, καθώς καί γιά τά θύματά τους. Καί δέν ὑπάρχει διαφορά ἐάν εἶναι τρομοκράτες, δημιουργοί παιδικῆς πορνογραφίας στό διαδίκτυο ἤ γιατροί πού κάνουν ἐκτρώσεις καί ἀσκοῦν εὐθανασία στά νοσοκομεῖα καί τίς κλινικές.
Αὐτό τό εἶδος τῆς ἱερατικῆς ὑπηρεσίας ἀποτελεῖ ὑπευθυνότητα τοῦ κάθε βαπτισμένου Χριστιανοῦ, χωρίς ἐξαίρεση. Εἶναι μία ὑπηρεσία, μέ τήν ὁποία ὁ καθένας μας μπορεῖ νά προσφέρει στό Θεό καί αὐτούς πού δημιουργοῦν ἠθικά διλήμματα καί αὐτούς πού ὑποφέρουν ἀπό τίς συνέπειές τους.
῎Ισως ἀκούγεται πολύ ἁπλό ἤ ἁπλοϊκό ὁ ὑπαινιγμός ὅτι ἡ πιό κατάλληλη ἀπάντησή μας στίς βιοηθικές καί ἄλλες ἠθικές προκλήσεις εἶναι νά προσευχόμεθα. ᾿Ακόμη, ἔστω καί ἄν εἴμαστε σέ θέση νά ἐπηρεάσουμε τό Κοινοβούλιο, νά ἀπαγορεύσουμε τήν ἀνθρώπινη κλωνοποίηση, νά δώσουμε ἐναλλακτικές λύσεις γιά τίς ἐκτρώσεις καί τήν εὐθανασία, δέν θά ὑπάρξει τελειωτική λύση γιά τίς προσπάθειές μας, ἄν δέν τίς ἐπιχειρήσουμε γιά τήν δόξα τοῦ Θεοῦ καί γιά τήν ἐκπλήρωση τοῦ σχεδίου Του γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου.
«῾Υπάρχει πόλεμος ἔξω καί λυσσομανᾶ». Αὐτή ἡ λυσσαλέα ἀντιπαράθεση κατά τόν ᾿Απόστολο Παῦλο εἶναι οὐσιαστικά ἕνας ἀγώνας πρός τίς «ἀρχές καί ἐξουσίες, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις» (᾿Εφ. στ´ 12). Εἶναι ἕνας βαθιά πνευματικός ἀγώνας, πού ἡ ᾿Εκκλησία καί τά μέλη της καλοῦνται νά διεξάγουν ἐνάντια σέ ἕναν πολιτισμό πού χαρακτηρίζεται ὡς πολιτισμός θανάτου. ῞Οπου μποροῦμε νά ὁμιλήσουμε καί νά δράσουμε μέ τρόπο πού νά περιορίσουμε τήν περαιτέρω καταστροφή τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς καί νά φέρουμε θεραπεία καί εἰρήνη σ᾿ αὐτούς πού τήν ἔχουν ἀνάγκη, πρέπει νά τό κάνουμε μέ κάθε διαθέσιμο μέσο.
Σ᾿ αὐτόν τόν τρίτο χρόνο τῆς νέας χιλιετίας βρισκόμαστε μπροστά σέ τρομακτικές προκλήσεις, πού προέρχονται ἀπό τίς προόδους τῆς βιο-ιατρικῆς τεχνολογίας. ῞Ο,τι γνωρίζουμε καί τιμοῦμε ὡς παραδοσιακές ἀξίες, διαμορφωμένες κυρίως ἀπό τό Εὐαγγέλιο, γρήγορα ἐξαφανίζονται. ῾Ο σεβασμός γιά τήν ἀπόλυτη ἀξιοπρέπεια καί ἱερότητα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς δίνει τή θέση του στήν καθαρή χρησιμοθηρία. ῎Εμβρυα δημιουργοῦνται καί καταστρέφονται, ἔτσι ὥστε οἱ ἐρευνητές νά πάρουν τά ἀρχέγονα ἐμβρυϊκά κύτταρά τους, ἐνῶ οἱ ἐκτρώσεις συνεχίζονται καί οἱ ἡλικιωμένοι καί ἀνήμποροι φοβοῦνται γιά τή ζωή τους. ῎Ηδη ἐρευνητές προτείνουν γιά κάθε παιδί πού δημιουργεῖται στό δοκιμαστικό σωλήνα, νά δημιουργεῖται καί ἕνας κλῶνος, ὁ ὁποῖος μιά μέρα θά μπορεῖ νά τοῦ προμηθεύσει ἱστούς, μέλη ἤ ζωντανά ὄργανα. ῎Αλλοι ἰατρικοί φορεῖς προτείνουν τά ἄτομα πού φθάνουν μιά ὁρισμένη ἡλικία ἤ ὑποφέρουν ἀπό ἀναπηρίες νά τούς ἐπιτρέπεται — δηλ. νά ὑποχρεώνονται — νά πεθάνουν. ῾Η εὐθανασία, πού ἀρχικά ἦταν μιά ἐκδοχή συμπόνοιας καί ἐνδιαφέροντος γιά «θάνατο μέ ἀξιοπρέπεια», ἔχει γίνει πολιτική· θανατική καταδίκη γιά τό ἔγκλημα κάποιος νά εἶναι ἡλικιωμένος ἤ ἀνήμπορος. ῾Η τρομοκρατία δέν περιορίζεται στούς δρόμους τῆς Νέας ῾Υόρκης ἤ τοῦ Τέλ ᾿Αβίβ. ῾Υπάρχει ἐξίσου στά ἐργαστήρια καί τά νοσοκομεῖα κάτω ἀπό ἄλλο ὄνομα.
Οἱ καιροί ἀλλάζουν. ᾿Εάν θέλουμε νά ἀλλάζουμε μαζί μέ τούς καιρούς, μέ τρόπο πού νά συμφωνεῖ μέ τή θέληση καί τό σκοπό τοῦ Θεοῦ γιά τούς ἑαυτούς μας καί τόν κόσμο πού ζοῦμε, πρέπει νά ἰδοῦμε τά μαγικά βιοηθικά ζητήματα μέ μιά ἱερατική χειρονομία, πού θά ἀναθέτει ὅλα αὐτά στά χέρια τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἀνάγκη νά τά κρατήσουμε στό Φῶς τῆς ᾿Αναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, τῆς νίκης του ἐνάντια στήν ἁμαρτία,τή βία, τό θάνατο καί τή διαφθορά, μέ τή βεβαία πεποίθηση ὅτι ἡ θέληση τοῦ Θεοῦ θά κυβερνήσει ὅλα τά πράγματα.
Ἀκόμη πιό ριζικές καί πιό τρομακτικές εἶναι οἱ νέες δυνατότητες χειρισμοῦ τοῦ ἀνθρωπίνου ἐμβρύου ἀπό τό στάδιο τοῦ ζυγωτοῦ. Αὐτό θά ἐπιτρέψει τήν παραγωγή «σχεδιασμένων μωρῶν» παιδιῶν πού τά ἀτομικά τους χαρακτηριστικά θά ἔχουν προεπιλεγεῖ ἀπό τούς γονεῖς τους καί αὐτή ἡ ἴδια ἡ φύση τους θά ἔχει οὐσιαστικά τροποποιηθεῖ σύμφωνα μέ τά συμφέροντα τῆς «Νέας Εὐγονικῆς».Αὐτό πού κάνει ἰδιαίτερα ἀνησυχητική τήν μετάβαση ἀπό τόν Homo Sapiens στόν Homo Scientificus εἶναι τό γεγονός ὅτι γιά πρώτη φορά ὁ ἐπικείμενος μετασχηματισμός σέ κάτι πού εἶναι ἕνα καινούργιο ἀνθρώπινο εἶδος γίνεται ἀπό τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο. Κυριολεκτικά ξαναφτιάχνουμε τούς ἑαυτούς μας μέσα ἀπό μιά εἰκόνα πού ἀντανακλᾶ ἀλαζονεία καί ἀπογοήτευση. ᾿Αλαζονεία, γιατί ἀνήκουμε στούς ἑαυτούς μας παρά στόν Θεό καί ἑπομένως ἔχουμε τό δικαίωμα νά ξανασχηματίζουμε τούς ἑαυτούς μας σύμφωνα μέ τίς πιό προκλητικές φαντασιώσεις μας. ᾿Απογοήτευση, κατά τό μέτρο πού ἡ ἀναζήτηση τῆς τέλειας ὑγείας, τῆς μακροζωΐας, τῆς μεγαλύτερης φυσικῆς δύναμης καί τοῦ ὑψηλότερου I.Q. ἀποτελεῖ τό σύμπτωμα τοῦ φόβου τοῦ θανάτου καί ἐκμηδένισης.Αὐτή ἡ μετατροπή ἀπό ἄνθρωπο πού δημιουργήθηκε «κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν» Θεοῦ σέ ἄνθρωπο κατασκευασμένο σύμφωνα μέ τά προσωπικά του πάθη καί ἐπιθυμίες, εἶναι ἐπαναστατική καί ὄχι ἐξελικτική. Τά ἠθικά ζητήματα καί οἱ προκλήσεις ἀπό αὐτή τή μετατροπή θά εἶναι τρομακτικά. Θά εἶναι ὁ Homo Scientificus στήν πραγματικότητα ἄνθρωπος; ἤ, ὅπως μερικοί ὑπαινίσσονται, εἶναι ἀνάγκη νά ὁμιλοῦμε γιά Res Scientificus, ἕνα ἀνθρώπινο ὄν μεταμορφωμένο σέ τεχνολογικά ἐπιτηδευμένο ἀντικείμενο;
Οἱ μεγάλες βιοηθικές προκλήσεις τοῦ καιροῦ μας δέν προέρχονται ὅλες ἀπό τόν ἄνθρωπο. Μερικές ἀπό τίς πιό τρομακτικές προκλήσεις σχετίζονται μέ τίς ἀπαντήσεις μας σέ νέες ἐπιδημίες νόσων, πού λίγο ἤ καθόλου ἐλέγχονται. Τό ἠθικό ζήτημα εἶναι ὁ τρόπος πού ἀντιδροῦμε στίς ἀσθένειες αὐτές καί πῶς χρησιμοποιοῦμε τούς διαθέσιμους πόρους, γιά νά θεραπεύσουμε αὐτούς πού προσβλήθηκαν.
Τό πιό ἐμφανές παράδειγμα εἶναι ὁ ἰός HIV, πού ἔχει κάνει νά ὑποφέρουν καί νά πεθαίνουν ἑκατομμύρια ἀπό τό AIDS. Καθώς ἡ συχνότητα τῆς λοίμωξης ἐλαττώνεται στό δυτικό κόσμο, εἶναι εὔκολο νά ξεχάσουμε ὅτι στήν ᾿Αφρική ἀντιμετωπίζουν μείζονα ἐπιδημία AIDS καί στή Νοτιοανατολική ᾿Ασία καταγράφεται τρομακτική ἄνοδος τῆς συχνότητος. Γιά τούς ᾿Ορθόδοξους Χριστιανούς εἶναι ἀκόμη εὔκολο νά ξεχαστεῖ ἡ τραγωδία, κάτω ἀπό τήν ἀντίληψη ὅτι ἡ νόσος ὀφείλεται σέ συγκεκριμένη ἠθική παρεκτροπή, ἡ ὁποία θά μποροῦσε νά ἀποφευχθεῖ. Τό AIDS εἶναι μιά τραγική συνέπεια ἰογενοῦς λοίμωξης, ἀνεξάρτητα ἀπό τόν τρόπο μετάδοσης. Εἶναι ἀνάγκη νά ἀναγνωρισθεῖ ὡς τέτοια καί νά καταπολεμηθεῖ μέ κάθε κατάλληλο μέσο, πού διαθέτουμε. ῾Ο καθένας μας πρέπει νά νοιαστεῖ.
῞Ενας ἀπό τούς πιό περίεργους καί δυνητικά θανατηφόρους λοιμογόνους παράγοντες εἶναι τό «Prions», πού, χωρίς νά εἶναι, συμπεριφέρεται ὡς ἰός, πού τελικά ὁδηγεῖ σέ καταστροφή τοῦ ἐγκεφάλου, δημιουργώντας στά ζῶα τή νόσο τῶν «τρελῶν ἀγελάδων» καί στόν ἄνθρωπο τή νόσο Creutzeldt-Jacob. Στά Γαλλικά ὁ πληθυντικός «Prions» ἐπίσης σημαίνει τήν προστακτική «῎Ας προσευχηθοῦμε», ἡ ὁποία ἀσφαλῶς εἶναι ἡ καλύτερη καί ἴσως ἡ μόνη ἐλπίδα ἀντιμετώπισής της.
Τελικά πρέπει νά σημειωθεῖ ἡ αὐξανόμενη ἐμφάνιση τοῦ Alzheimer μιᾶς ἐκφυλιστικῆς νόσου τοῦ κεντρικοῦ νευρικοῦ συστήματος. ῾Η νόσος προσβάλλει συνήθως ἡλικιωμένους καί στά συμπτώματά της περιλαμβάνονται ἀπώλεια τῆς μνήμης, σταδιακή ἀπώλεια τοῦ λόγου καί τῆς συγκέντρωσης. Εἶναι μιά φοβερή καί ἀπειλητική ἀρρώστια, πού δημιουργεῖ ἠθικά ζητήματα σχετικά μέ τήν φροντίδα τῶν θυμάτων της. ῞Οταν τό ἄτομο χάσει τήν ἐπαφή του μέ τά ἄλλα ἄτομα εἶναι στίς ἠθικές ὑποχρεώσεις μας νά τό διατηρήσουμε στήν κατάσταση τῆς γνωστικῆς λήθης ἤ μιά στοιχειώδης συμπόνοια μᾶς ὑποχρεώνει νά θέσουμε τέρμα στήν τραγική του κατάσταση, ὁδηγώντας το στήν εὐθανασία; ᾿Ενῶ ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί αἰσθανόμαστε ὅτι γνωρίζουμε τήν ἀπάντηση στό ζήτημα αὐτό, αὐτή δέν εἶναι καθόλου ἐμφανής στίς ἰατρικές ὁμάδες καί στούς συγγενεῖς τῶν ἀρρώστων αὐτῶν.
Τό πεδίο τῆς βιοηθικῆς κανονικά καλύπτει ζητήματα πού σχετίζονται μέ τήν ἀρχή καί τό τέλος τῆς ζωῆς. ῎Ετσι βιβλία καί ἄρθρα ἑστιάζονται ἀρχικά σέ ζητήματα, ὅπως τό status τοῦ ἀνθρωπίνου ἐμβρύου, τίς ἐκτρώσεις, τήν ἰατρικῶς ὑποβοηθουμένη ἀναπαραγωγή. Μετά μετακινοῦνται στό ἄλλο ἄκρο καί ἀσχολοῦνται μέ ζητήματα, ὅπως ὁ ὁρισμός τοῦ θανάτου, ἡ εὐθανασία καί τίς ἀντιπαραθέσεις σχετικά μέ τήν παρηγορητική θεραπεία καί ἄλλα συναφή θέματα, ὅπως οἱ πρακτικές τῆς ταφῆς καί ἡ ἀποτέφρωση.
῞Ομως σήμερα ἄλλα ζητήματα καλύπτουν τήν ἐπικαιρότητα καί ἐπεκτείνουν τό πεδίο τῆς βιοηθικῆς. Μεταξύ αὐτῶν τήν πρώτη θέση κατέχει ἡ Γενετική Μηχανική τῶν ἀνθρωπίνων ὄντων. Τό κύριο ζήτημα τοῦ 2001 ἦταν ὁ χειρισμός τοῦ ἀνθρωπίνου ἐμβρύου, ἰδίως ἀπό τήν ἄποψη τῆς συλλογῆς τῶν ἀρχέγονων ἐμβρυϊκῶν κυττάρων, ἡ ἔρευνα τῶν ὁποίων ἔθεσε τή βάση γιά τήν ἔμμονη ἰδέα τῆς ἀνθρώπινης κλωνοποίησης. ᾿Από τίς ΗΠΑ ὥς τήν ᾿Αργεντινή καί τήν ᾿Ιταλία, οἱ ἐρευνητές συναγωνίζονται νά τελειοποιήσουν τήν τεχνική, μέ στόχο τή δημιουργία ἐμβρύων γιά θεραπευτικούς σκοπούς.
Ἡ ὅλη ἐπιχείρηση ἀντιμετωπίσθηκε μέ ἀρκετά σιωπηρή κριτική, χάρη στήν ἐπιτυχία τῶν ἐπιστημόνων καί τῶν ΜΜΕ νά πείσουν ὅτι ὑπάρχει σημαντική ἠθική διαφορά μεταξύ θεραπευτικῆς καί ἀναπαραγωγικῆς κλωνοποίησης. Μέ κάθε λογική ἐκτίμηση, τέτοια διάκριση δέν ὑφίσταται. ῞Ολες οἱ κλωνοποιήσεις εἶναι ἀπό τή φύση τους ἀναπαραγωγικές, ὁποιοσδήποτε καί ἄν εἶναι ὁ χρόνος ζωῆς τοῦ ἐμβρύου. Στίς ἡμέρες μας χιλιάδες ἀνθρώπινα ἔμβρυα δημιουργοῦνται γιά νά καταστραφοῦν. ῞Ομως λίγοι στήν Κυβέρνηση ἤ στήν ᾿Εκκλησία ὑψώνουν φωνές διαμαρτυρίας. ῞Ολες φαίνεται νά χαμηλώνουν μπροστά στίς ψεύτικες ὑποσχέσεις ἰατρικῆς πανάκειας, πού προέρχονται ἀπό τήν ἔρευνα τῶν ἀρχέγονων ἐμβρυικῶν κυττάρων καί τήν κλωνοποίηση. Τό γεγονός ὅτι τά ἐνήλικα ἀρχέγονα κύτταρα εἶναι ἐξίσου ἀποτελεσματικά μέ τά ἀντίστοιχα ἐμβρυικά, ἔχει μικρή δημοσιότητα. Αὐτό, γιατί στήν χρησιμοθηρική κοινωνία μας, δέν ἀποδεχόμαστε ὅτι τό ἀντικείμενο αὐτοῦ τοῦ χειρισμοῦ εἶναι στήν πραγματικότητα ἀνθρώπινες ζωές.
Αὐτά εἶναι ἁπλῶς τά περισσότερα ὁρατά ἠθικά ζητήματα τοῦ καιροῦ μας. Μιά ὅμως ἐπισκόπηση τῶν βιοηθικῶν προκλήσεων θά ἔπρεπε νά θεωρήσει καί ἄλλα ζητήματα. Αὐτά περιλαμβάνουν τή διάλυση τῆς πυρηνικῆς οἰκογένειας καί τίς συνέπειές της στή νεότητα, τό αὐξανόμενο ἐπίπεδο βίας, τό οἰκονομικό σύστημα, πού εὐνοεῖ τούς πλούσιους καί τούς δυνατούς ἔναντι τῶν πτωχῶν καί ἀνίσχυρων, τή σύγχυση μεταξύ Δημοκρατίας καί καπιταλισμοῦ, πού ὁδηγεῖ τόν δυτικό κόσμο νά ἀξιολογεῖ τόν ἀνταγωνισμό καί τήν κερδοσκοπία ἔναντι τῆς δικαιοσύνης καί τοῦ δημόσιου καλοῦ. Τελευταῖο, ἀλλά ὄχι ἔσχατο, εἶναι τό ζήτημα τῆς ἐξαρτημένης συμπεριφορᾶς, τῆς ὁποίας τά συμπτώματα τοῦ ἀλκοολισμοῦ, τῆς παχυσαρκίας, τοῦ θρησκευτικοῦ φανατισμοῦ καί ἄλλα εἶναι βιοηθικά ζητήματα πρώτης σημασίας. ᾿Ενδιαφέρουν τά ἀνθρώπινα πρόσωπα καί ἀπαιτοῦν σκληρές ἐπιλογές γιά τή βελτίωση τῶν ἀποτελεσμάτων τους στήν προσωπική καί κοινωνική ζωή.
«Ὑπάρχει πόλεμος ἔξω καί λυσσομανᾶ»…
῾Η καταγραφή κάποιων παγκόσμιων δεινῶν, ἀκόμη καί ὅταν ἐνδύονται μέ τόν εὐφημισμό τῶν «ἠθικῶν προκλήσεων», μπορεῖ εὔκολα νά μᾶς κάνει νά αἰσθανθοῦμε καταβεβλημμένοι καί ἀβοήθητοι νά ἀντιστρέψουμε τήν πλημμυρίδα τῆς ἠθικῆς κατάπτωσης, πού ἀπειλεῖ νά παρασύρει τίς πιό ἀγαπητές ἀξίες τῆς κοινωνίας καί τοῦ πολιτισμοῦ μας.
Γιά τούς ᾿Ορθόδοξους Χριστιανούς ὑπάρχει ἀληθινά πόλεμος πού λυσσομανᾶ. ῾Η θρησκευτική πίστη τοῦ δυτικοῦ κόσμου ἔχει λεπτυνθεῖ καί ἴσως ἔχει διαλυθεῖ. Οἱ κύριες ἐκκλησίες ἔχουν αὐξανόμενα ἀποδεχθεῖ τήν πολιτική ὀρθότητα καί τόν ἡδονισμό. ῎Οχι μόνο πρόδωσαν τή χορεία τῶν μαρτύρων, ἀλλά ἔχουν ἀπορρίψει κάθε μορφή ἀσκητισμοῦ, πού εἶναι τό θεμέλιο τῆς ἁγιότητος. Οἱ περισσότερες ἔχουν ἐγκαταλείψει κάθε μορφῆς διεκδίκηση, ὅτι σκοπός τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς εἶναι ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ. Καί οἱ ταγοί τους ἀποροῦν ἀκόμη, γιατί οἱ ἀκολουθίες τους εἶναι κάτι περισσότερο ἀπό διασκέδαση.
῎Ισως ἡ μεγαλύτερη ἠθική καί πνευματική πρόκληση γιά μᾶς τούς ᾿Ορθόδοξους Χριστιανούς σήμερα προέρχεται λιγότερο ἀπό τό πεδίο τῆς ἰατρικῆς τεχνολογίας, παρά ἀπό τόν πειρασμό αὐτοῦ πού ἀποκαλεῖται «καλοήθης ἀποστασία». Αὐτή εἶναι ὁ κακοήθης «πειρασμός» νά ἀνανεώσουμε, στό ὄνομα τοῦ χριστιανισμοῦ, ἀξίες καί πεποιθήσεις πού δίνουν νόημα στή ζωή μας. Εἶναι ἕνας πειρασμός, στόν ὁποῖο πολλές χριστιανικές ἐκκλησίες ἔχουν ἤδη ὑποκύψει. Εἶναι ὕπουλος καί εὔκολα καλύπτεται κάτω ἀπό τόν μανδύα τῆς «σχετικότητος».
Πράγματι ὑπάρχει πόλεμος πού λυσσομανᾶ. Καί ἐμεῖς οἱ ᾿Ορθόδοξοι πρέπει νά διαλέξουμε. ᾿Από τή μία πλευρά μποροῦμε νά ἀποδεχθοῦμε τήν ἧττα. Μποροῦμε νά ἐνδώσουμε στίς κοσμικές πιέσεις καί νά συσχηματιστοῦμε, ὅπως ἔχουν κάνει οἱ ἄλλοι. ᾿Από τήν ἄλλη πλευρά μποροῦμε νά δώσουμε νέα ἀξία στήν ᾿Ορθόδοξη διδασκαλία, τήν ὁποία ὑπηρετοῦμε σήμερα μόνο μέ τά χείλη· διδασκαλία γιά τή μεταμόρφωση τοῦ κόσμου, γιά τήν ἀξιοπρέπεια καί τήν ἱερότητα τῆς κάθε ἀνθρώπινης ζωῆς, γιά τή σωτηριώδη δύναμη τοῦ Εὐαγγελίου καί γιά τό ἀποστολικό χρέος νά ἐξαγγείλουμε καί νά ζήσουμε αὐτό τό Εὐαγγέλιο μέσα σέ ἕνα κόσμο ἁμαρτωλό καί ἐχθρικό.
᾿Εάν, μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, διαλέξουμε τή δεύτερη θέση, αὐτό σημαίνει ὅτι διαλέγουμε τή μόνη ἀπάντηση πού εἶναι κατάλληλη στίς σημερινές ἠθικές προκλήσεις. Αὐτό σημαίνει πρόκληση νά γίνουμε ἅγιοι. ῞Ομως τό νά κάνεις αὐτή τήν ἐξαγγελία στήν ἐποχή τῶν βιοϊατρικῶν διλημμάτων καί τῶν ἄλλων προόδων προκαλεῖ τή γελοιότητα καί τή χλεύη. Τό νά ἀρνῆσαι νά συσχηματισθεῖς μέ τό χρησιμοθηρικό πνεῦμα, τόσο ἐμφανές στίς δυτικές κοινωνίες, ὁπωσδήποτε εἶναι τό σημερινό ἀνάλογο τῆς ἄρνησης νά θυσιάσεις στό ἄγαλμα τοῦ Ρωμαίου Αὐτοκράτορος. Προκαλεῖ ὄχι μόνο χλευασμό, ἀλλά καί μαρτύριο.
῞Ο,τι διακρίνει τήν ᾿Ορθόδοξη Χριστιανοσύνη ἀπό κάθε ἄλλη ἔκφραση Χριστιανικῆς πίστης, εἶναι ἡ πεποίθησή της ὅτι τό ἀνθρώπινο πρόσωπο καλεῖται ἀπό τό Θεό νά ἀλλάξει· νά ὡριμάσει μέ τή δύναμη τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος· νά προχωρήσει ἀπό τήν πνευματική νηπιότητα στήν πνευματική ὡριμότητα. Αὐτό συνεπάγεται πάνω ἀπό ὅλα ἀγώνα ἐνάντια σ᾿ αὐτό πού οἱ ῞Αγιοι Πατέρες ἀποκαλοῦν «πάθη».
Οἱ ᾿Ορθόδοξοι Χριστιανοί εἶναι ἴσως οἱ μόνοι πού ἀναγνωρίζουν τήν ἀνάγκη τους γιά ὁλοκληρωτική ἀλλαγή καί προχωροῦν στήν πραγματοποίησή της. ῾Ο στόχος αὐτός τῆς ἐσωτερικῆς κίνησης γιά μιά ἀκόμη φορά εἶναι ἡ ἁγιότητα. ᾿Ενόσῳ ἐπιτυγχάνουμε αὐτόν τό στόχο καί ἐπιτρέπουμε στό ῞Αγιο Πνεῦμα νά ἐργασθεῖ μέσα μας αὐτή τή μετατροπή, ἁγιοποιοῦμε ἀμφότερα, τούς ἑαυτούς μας καί τόν κόσμο γύρω μας. ῎Ετσι διαμορφώνουμε τή βάση γιά ὁποιαδήποτε κατάλληλη ἀπάντηση, πού ἴσως προσφέρουμε στά σοβαρά βιοηθικά καί ἄλλα ἠθικά ζητήματα τῆς καθημερινῆς μας ἐμπειρίας. ῾Υπάρχει, ἀπό πρακτικῆς πλευρᾶς, κάποια δυνατότητα γιά μᾶς τούς Χριστιανούς νά πραγματοποιήσουμε πραγματικές καί θετικές ἀλλαγές σ᾿ ἕνα κόσμο φορτωμένο μέ τόσες ἠθικές προκλήσεις; Πῶς μπορεῖ ἡ προσωπική μας ἀναζήτηση γιά ἁγιότητα νά ἐπηρεάσει σέ σημαντικό βαθμό τίς ἀποφάσεις καί τίς πράξεις αὐτῶν πού κατέχουν τή δύναμη στίς κυβερνήσεις, στίς πολυεθνικές ἑταιρεῖες καί τά ἐργαστήρια; Δέν εἶναι οὐτοπία ἤ ἁπλῶς ἀνοησία νά σκεπτόμαστε ὅτι μποροῦμε κατά κάποιο τρόπο νά ἐπηρεάσουμε πρόσωπα πού ἔχουν σάν κίνητρο τή σαγήνη τῆς ἐπιστημονικῆς θεραπείας ἀνιάτων ἀσθενειῶν καί πάνω ἀπό ὅλα τήν ὑπόσχεση ἀπεριορίστου κέρδους;
῾Οποτεδήποτε ἀντιμετωπίζουμε προκλήσεις ἤ διλήμματα πού φαίνονται καταπιεστικά καί ἄλυτα θά πρέπει νά θυμόμαστε ὅτι ἡ Βουλή τοῦ Θεοῦ κυβερνᾶ ὄντως ὅλα τά πράγματα. Μέσα ἀπό τίς χωρίς νόημα τραγωδίες καί ἐκδηλώσεις τοῦ κακοῦ, ὁ Θεός μπορεῖ νά δώσει νόημα καί νά ἐργαστεῖ τό σχέδιο Του. Αὐτό ἰσχύει τόσο γιά τά βιοηθικά ζητήματα, ὅσο καί γιά τίς προσωπικές μας κρίσεις.
Πῶς μποροῦμε νά ἀπαντήσουμε στίς πολλές ἠθικές προκλήσεις τοῦ καιροῦ μας; ῾Η ἀπάντηση εἶναι πολύ ἁπλή. Πρέπει νά ἀπαντήσουμε ὡς ἱερεῖς. ῾Η ῾Ιερωσύνη δέν εἶναι μόνο γιά τούς χειροτονημένους ἱερεῖς. Κατά τόν ᾿Απόστολο Πέτρο ὁ καθένας μας εἶναι μέλος ἑνός «῾Ιερατεύματος ἁγίου», γένος ἐκλεκτόν, βασίλειον ἱεράτευμα, ἔθνος ἅγιον». ῞Ενα σημαντικό στοιχεῖο τῆς κοινῆς ἱερατικῆς μας ἀποστολῆς εἶναι ἡ μεσολαβητική προσευχή. Μέ αὐτήν κρατᾶμε στό Φῶς τοῦ Θεοῦ καί στή φιλανθρωπία Του τίς ζωές ὅλων πού εἶναι θύματα τῶν καταστροφικῶν πράξεων τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, μαζί μέ τούς ἴδιους τούς καταστροφεῖς. ῎Ετσι καλούμεθα νά κάνουμε μιά ἱερατική προσφορά γιά κάθε κατεστραμμένο ἔμβρυο, γιά κάθε παιδί πού σκοτώνεται μέ ἔκτρωση, γιά κάθε παιδί πού ὑπόκειται σέ βία, καί ἄλλες μορφές ἐκμετάλλευσης. ᾿Ακόμη ἡ ἱερατική μας ὑπηρεσία περιλαμβάνει προσφορά στό Θεό τῶν ἀναπήρων μελῶν τῆς κοινωνίας μας, τά ὁποῖα τόσο εὔκολα χαρακτηρίζουμε «μειονεκτικά» καί τά περιθωριοποιοῦμε. Περιλαμβάνει προσευχή γιά ἐκείνους πού διαπράττουν ἐγκλήματα βίας, ζητώντας ἀπό τόν Θεό νά ἀφυπνίσει τή συνείδησή τους καί νά μεταμορφώσει τήν καρδιά τους καί νά θεραπεύσει τίς καταστροφικές τάσεις τους.
Αὐτό σημαίνει προσευχή γιά τούς ἐπιτιθεμένους, καθώς καί γιά τά θύματά τους. Καί δέν ὑπάρχει διαφορά ἐάν εἶναι τρομοκράτες, δημιουργοί παιδικῆς πορνογραφίας στό διαδίκτυο ἤ γιατροί πού κάνουν ἐκτρώσεις καί ἀσκοῦν εὐθανασία στά νοσοκομεῖα καί τίς κλινικές.
Αὐτό τό εἶδος τῆς ἱερατικῆς ὑπηρεσίας ἀποτελεῖ ὑπευθυνότητα τοῦ κάθε βαπτισμένου Χριστιανοῦ, χωρίς ἐξαίρεση. Εἶναι μία ὑπηρεσία, μέ τήν ὁποία ὁ καθένας μας μπορεῖ νά προσφέρει στό Θεό καί αὐτούς πού δημιουργοῦν ἠθικά διλήμματα καί αὐτούς πού ὑποφέρουν ἀπό τίς συνέπειές τους.
῎Ισως ἀκούγεται πολύ ἁπλό ἤ ἁπλοϊκό ὁ ὑπαινιγμός ὅτι ἡ πιό κατάλληλη ἀπάντησή μας στίς βιοηθικές καί ἄλλες ἠθικές προκλήσεις εἶναι νά προσευχόμεθα. ᾿Ακόμη, ἔστω καί ἄν εἴμαστε σέ θέση νά ἐπηρεάσουμε τό Κοινοβούλιο, νά ἀπαγορεύσουμε τήν ἀνθρώπινη κλωνοποίηση, νά δώσουμε ἐναλλακτικές λύσεις γιά τίς ἐκτρώσεις καί τήν εὐθανασία, δέν θά ὑπάρξει τελειωτική λύση γιά τίς προσπάθειές μας, ἄν δέν τίς ἐπιχειρήσουμε γιά τήν δόξα τοῦ Θεοῦ καί γιά τήν ἐκπλήρωση τοῦ σχεδίου Του γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου.
«῾Υπάρχει πόλεμος ἔξω καί λυσσομανᾶ». Αὐτή ἡ λυσσαλέα ἀντιπαράθεση κατά τόν ᾿Απόστολο Παῦλο εἶναι οὐσιαστικά ἕνας ἀγώνας πρός τίς «ἀρχές καί ἐξουσίες, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις» (᾿Εφ. στ´ 12). Εἶναι ἕνας βαθιά πνευματικός ἀγώνας, πού ἡ ᾿Εκκλησία καί τά μέλη της καλοῦνται νά διεξάγουν ἐνάντια σέ ἕναν πολιτισμό πού χαρακτηρίζεται ὡς πολιτισμός θανάτου. ῞Οπου μποροῦμε νά ὁμιλήσουμε καί νά δράσουμε μέ τρόπο πού νά περιορίσουμε τήν περαιτέρω καταστροφή τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς καί νά φέρουμε θεραπεία καί εἰρήνη σ᾿ αὐτούς πού τήν ἔχουν ἀνάγκη, πρέπει νά τό κάνουμε μέ κάθε διαθέσιμο μέσο.
Σ᾿ αὐτόν τόν τρίτο χρόνο τῆς νέας χιλιετίας βρισκόμαστε μπροστά σέ τρομακτικές προκλήσεις, πού προέρχονται ἀπό τίς προόδους τῆς βιο-ιατρικῆς τεχνολογίας. ῞Ο,τι γνωρίζουμε καί τιμοῦμε ὡς παραδοσιακές ἀξίες, διαμορφωμένες κυρίως ἀπό τό Εὐαγγέλιο, γρήγορα ἐξαφανίζονται. ῾Ο σεβασμός γιά τήν ἀπόλυτη ἀξιοπρέπεια καί ἱερότητα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς δίνει τή θέση του στήν καθαρή χρησιμοθηρία. ῎Εμβρυα δημιουργοῦνται καί καταστρέφονται, ἔτσι ὥστε οἱ ἐρευνητές νά πάρουν τά ἀρχέγονα ἐμβρυϊκά κύτταρά τους, ἐνῶ οἱ ἐκτρώσεις συνεχίζονται καί οἱ ἡλικιωμένοι καί ἀνήμποροι φοβοῦνται γιά τή ζωή τους. ῎Ηδη ἐρευνητές προτείνουν γιά κάθε παιδί πού δημιουργεῖται στό δοκιμαστικό σωλήνα, νά δημιουργεῖται καί ἕνας κλῶνος, ὁ ὁποῖος μιά μέρα θά μπορεῖ νά τοῦ προμηθεύσει ἱστούς, μέλη ἤ ζωντανά ὄργανα. ῎Αλλοι ἰατρικοί φορεῖς προτείνουν τά ἄτομα πού φθάνουν μιά ὁρισμένη ἡλικία ἤ ὑποφέρουν ἀπό ἀναπηρίες νά τούς ἐπιτρέπεται — δηλ. νά ὑποχρεώνονται — νά πεθάνουν. ῾Η εὐθανασία, πού ἀρχικά ἦταν μιά ἐκδοχή συμπόνοιας καί ἐνδιαφέροντος γιά «θάνατο μέ ἀξιοπρέπεια», ἔχει γίνει πολιτική· θανατική καταδίκη γιά τό ἔγκλημα κάποιος νά εἶναι ἡλικιωμένος ἤ ἀνήμπορος. ῾Η τρομοκρατία δέν περιορίζεται στούς δρόμους τῆς Νέας ῾Υόρκης ἤ τοῦ Τέλ ᾿Αβίβ. ῾Υπάρχει ἐξίσου στά ἐργαστήρια καί τά νοσοκομεῖα κάτω ἀπό ἄλλο ὄνομα.
Οἱ καιροί ἀλλάζουν. ᾿Εάν θέλουμε νά ἀλλάζουμε μαζί μέ τούς καιρούς, μέ τρόπο πού νά συμφωνεῖ μέ τή θέληση καί τό σκοπό τοῦ Θεοῦ γιά τούς ἑαυτούς μας καί τόν κόσμο πού ζοῦμε, πρέπει νά ἰδοῦμε τά μαγικά βιοηθικά ζητήματα μέ μιά ἱερατική χειρονομία, πού θά ἀναθέτει ὅλα αὐτά στά χέρια τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἀνάγκη νά τά κρατήσουμε στό Φῶς τῆς ᾿Αναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, τῆς νίκης του ἐνάντια στήν ἁμαρτία,τή βία, τό θάνατο καί τή διαφθορά, μέ τή βεβαία πεποίθηση ὅτι ἡ θέληση τοῦ Θεοῦ θά κυβερνήσει ὅλα τά πράγματα.
Πηγή:” ‘Η ΔΡΑΣΙΣ ΜΑΣ’ ΙΑΝ – ΦΕΒ 2004″)
