Η Εκκλησία την 29η Αυγούστου εορτάζει την αποτομή της κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου, γιατί, παρόλο που ως γεγονός το μαρτύριο του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή -όπως και κάθε Μάρτυρα- είναι αιτία πόνου και δακρύων, αυτό είναι μυστήριο που τελειοποιεί τον άνθρωπο και τον εισάγει δοξασμένο μέσα στην βασιλεία του εν Τριάδι Θεού.Ο Τίμιος Πρόδρομος, λοιπόν, είναι ο υιός του Προφήτη και Αρχιερέα Ζαχαρία και της Αγίας Ελισάβετ. Προέρχεται από τη φυλή του αρχιερέα Ααρών και από την πατριά του Δαυίδ. Ακόμη, μέσα από το λεγόμενο πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου του Αδελφοθέου μαθαίνουμε ότι ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής είναι συγγενής με τον Κύριο μας Ιησού Χριστό, αφού η Υπεραγία Θεοτόκος και η μητέρα του Ελισάβετ είναι εξαδέλφες.
Η Αγία Ελισάβετ, λοιπόν, για χρόνια πολλά δεν μπορούσε να τεκτοποιήσει, γιατί ήταν στείρα. Η Χάρη του Θεού, όμως, την αξίωσε, αν και σε βαθύ γήρας, να συλλάβει και να γεννήσει τον Άγιο Ιωάννη. Σύμφωνα με την διήγηση της Καινής Διαθήκης (Λουκά 1, 5-25 και 57-80) κατά την ημέρα της εορτής του Εξιλασμού ο Προφήτης Ζαχαρίας, που ήταν ο εφημερεύων Αρχιερέας, εισήλθε στο Ναό με σκοπό να προσφέρει θυμίαμα. Εκεί εμφανίσθηκε, στα δεξιά του θυσιαστηρίου, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Ο Αρχάγγελος διεμήνυσε στο Ζαχαρία ότι ο Θεός εισήκουσε τις προσευχές του και η γυναίκα του θα γεννήσει υιό και μάλιστα θα πρέπει να του δοθεί το όνομα Ιωάννης, που σημαίνει δώρο Θεού. Στο άκουσμα αυτό ο Ζαχαρίας δεν πείστηκε, λόγω του προχωρημένου της ηλικίας τους. Τότε, για να τον βεβαιώσει ο Αρχάγγελος πως όντως είναι θέλημα Θεού να γεννηθεί ο Πρόδρομος του πήρε τη φωνή, ωσότου πραγματοποιήθηκαν οι υποσχέσεις του Κυρίου.
Την ογδόη ημέρα από τη γέννησή του, όταν επρόκειτο να γίνει η περιτομή του, ρώτησαν οι συγγενείς πως θα ονομαστεί το παιδί. Ο πατέρας του Ζαχαρίας επειδή ακόμη δεν μπορούσε να μιλήσει έγραψε επάνω σε μία πλάκα: «Ἰωάννης ἐστὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ». Τότε ακριβώς ξαναβρήκε τη φωνή του. Δοξολόγησε το Θεό και είπε προς το άγιο παιδί του: «Και σύ, παιδίον, προφήτης Ὑψίστου κληθήση• προπορεύση γὰρ πρὸ προσώπου Κυρίου ἐτοιμᾶσαι ὀδούς Αὐτοῦ, τοῦ δοῦναι γνῶσιν σωτηρίας τῷ λαώ Αὐτοῦ, ἐν ἀφέσει ἁμαρτιῶν αὐτῶν διὰ σπλάγχνα ἐλέους Θεοῦ ἠμῶν, ἐν οἲς ἐπεσκέψατο ἠμᾶς ἀνατολὴ ἐξ ὕψους, ἐπιφάναι τοὶς ἐν σκότει καὶ σκιὰ θανάτου καθημένοις, τοῦ κατευθύναι τοὺς πόδας ἠμῶν εἰς ὁδὸν εἰρήνης» (Λουκά 1, 76-79).
Πολυ νωρίς ο Άγιος Ιωάννης κατέφυγε στην έρημο, για να αγωνιστεί πνευματικά, όπου ζούσε υπό τους όρους της χρείας και όχι της πλεονεξίας. Για ενδυμασία του είχε ένα χιτώνα από τρίχες καμήλας, ενώ τρεφόταν με ακρίδες (βλαστάρια) και άγριο μέλι δέντρων. Ο Πρόδρομος, «ως λύχνος καιόμενος και φαίνων», έδειχνε σε όλους τους προσερχομένους την οδό της μετανοίας και κήρυττε ότι η βασιλεία του Θεού πλησιάζει, δίνοντας έτσι και πάλι ελπίδα στους ανθρώπους. Επιτέλους, μετά από πάρα πολλά χρόνια ακουγόταν λόγος αληθινά προφητικός.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής είναι ο τελευταίος θεοφόρος άνδρας που όχι μόνο αναγγέλει την έλευση του Ιησού Χριστού, αλλά συγχρόνως συμμετέχει σε αυτή ως ο Πρόδρομος του Κυρίου. Είναι Προφήτης εξ άκρας συλλήψεως, αφού μόλις έξι μηνών σκίρτησε από αγαλλίαση στην κοιλιά της μητέρας του Ελισάβετ όταν αυτή συνάντησε την Παναγία. «Είναι ο μείζων εν γεννητοίς γυναικών», σύμφωνα με την μαρτυρία του ίδιου του Κυρίου (Ματθ. 11, 11.). Ο προηγούμενος γνήσιος Προφήτης, ο Μαλαχίας, έζησε πεντακόσια περίπου έτη πριν από τον Ιωάννη και μάλιστα προείπε για τον Πρόδρομο ότι: «Ως γέγραπται εν ταις προφήταις, ιδού εγώ αποστέλλω τον άγγελόν μου προ προσώπου σου, ος κατασκευάσει την οδόν σου έμπροσθεν σου» (Μαλ.3,1). Παρομοίως προανάγγειλε το προδρομικό του έργο στον κόσμο και ο Προφήτης Ησαΐας: «φωνή βοώντος εν τη ερήμω, ετοιμάσατε την οδόν Κυρίου, ευθείας ποιείτε τας τρίβους αυτού» (Ησ. 40,3). Αυτός ο αυτήκοος και αυτόποτης μάρτυρας του Κυρίου και σεβασμιώτερος των Προφητών, κατά την στιγμή της Βαπτίσεως του Κυρίου είδε το Πνεύμα το Άγιο «εν είδει περιστεράς» και άκουσε τη φωνή του Θεού Πατέρα.
Έως τότε, ο Άγιος Ιωάννης κήρυσσε «βάπτισμα μετανοίας εις άφεσιν αμαρτιών», προετοιμάζοντας έτσι την οδό του Κυρίου, αφού μετά την πτώση του ανθρώπου δεν είναι εύκολο κανείς να δεχθεί «το μόνον καινόν υπό τον ήλιον». Οι άνθρωποι έπρεπε να καλλιεργηθούν, για να αλλάξει η νοοτροπία τους και να ανοίξουν οι καρδιές τους, προκειμένου να υποδεχτούν το κατεξοχήν νέο στη ζωή τους, τον Κύριο της Δόξας. Ωστόσο, δεν ήσαν όλοι καλοπροαίρετοι. Μερικοί από αυτούς προσέρχονταν κοντά του με πονηρό σκοπό. Ο Τίμιος Πρόδρομος, όμως, ήταν ακριβής και δίκαιος. Δεν κολάκευε κανένα. Όπου έπρεπε αποδεικνυόταν ελεγκτικός. Γι’ αυτό, λοιπόν, αποκαλούσε τους Φαρισαίους «γενεά εχιδνών» και ταυτόχρονα τους προέτρεπε να αλλάξουν συμπεριφορά, γιατί δεν σώζεται κανείς μόνο και μόνο επειδή είναι απόγονος του Αβραάμ.
Η στάση του, όμως, δεν άρεσε στους Γραμματείς και Φαρισαίους, και κυριώς ενοχλούσε αφάνταστα την Ηριωδιάδα. Ο Τίμιος Πρόδρομος έλεγχε δημοσίως τον Ηρώδη Αντύπα, για τη σχέση του με την Ηρωδιάδα, σύζυγο του Φιλίππου, τού αδελφού του, λέγοντας ότι «οὐκ ἔξεστί σοι ἔχειν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου» (Μαρκ. 6, 18). Η Ηρωδιάδα, λοιπόν, «ἐνεῖχεν αὐτῷ καὶ ἤθελεν αὐτὸν ἀποκτεῖναι», γι’ αυτό την κατάλληλη στιγμή έπεισε τον Ηρώδη να συλλάβει τον Άγιο Ιωάννη, με αφορμή την δημόσια προσβολή του, και να τον φυλακίσει στα υπόγεια των ανακτόρων. Ωστόσο ο Ηρώδης κατέβαινε πότε-πότε και άκουγε «ηδέως» τον Ιωάννη, αλλα η Ηρωδιάδα το μόνο που είχε κατά νου ήταν την εξόντωση του Προφήτη.
Πράγματι, κατά την ημέρα της εορτής των γενεθλίων του Ηρώδη, όπου στα ανάκτορα βρίσκονταν πολλοί επίσημοι, η Ηρωδιάδα εκμεταλλέυτηκε τη συγκυρία. Χρησιμοποίησε για δόλωμα την κόρη της Σαλώμη, με την οποία συμφώνησαν να χορέψει για τον Ηρώδη. «Εἰσελθούσης», λοιπόν, «τῆς θυγατρὸς αὐτῆς τῆς ῾Ηρῳδιάδος καὶ ὀρχησαμένης καὶ ἀρεσάσης τῷ ῾Ηρῴδη καὶ τοῖς συνανακειμένοις, εἶπεν ὁ βασιλεὺς τῷ κορασίῳ• αἴτησόν με ὃ ἐὰν θέλῃς, καὶ δώσω σοι. Καὶ ὤμοσεν αὐτῇ ὅτι ὃ ἐάν με αἰτήσῃς δώσω σοι, ἕως ἡμίσους τῆς βασιλείας μου. Ἡ δὲ ἐξελθοῦσα εἶπε τῇ μητρὶ αὐτῆς• τί αἰτήσομαι; ἡ δὲ εἶπε• τὴν κεφαλὴν ᾿Ιωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ. Καὶ εἰσελθοῦσα εὐθέως μετὰ σπουδῆς πρὸς τὸν βασιλέα ᾐτήσατο λέγουσα• θέλω ἵνα μοι δῷς ἐξαυτῆς ἐπὶ πίνακι τὴν κεφαλὴν ᾿Ιωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ. Καὶ περίλυπος γενόμενος ὁ βασιλεύς, διὰ τοὺς ὅρκους καὶ τοὺς συνανακειμένους οὐκ ἠθέλησεν αὐτὴν ἀθετῆσαι. Καὶ εὐθέως ἀποστείλας ὁ βασιλεὺς σπεκουλάτωρα ἐπέταξεν ἐνεχθῆναι τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ. Ὁ δὲ ἀπελθὼν ἀπεκεφάλισεν αὐτὸν ἐν τῇ φυλακῇ, καὶ ἤνεγκε τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ ἐπὶ πίνακι καὶ ἔδωκεν αὐτὴν τῷ κορασίῳ, καὶ τὸ κοράσιον ἔδωκεν αὐτὴν τῇ μητρὶ αὐτῆς» (Μαρκ. 6, 22-28).
Η κακία, λοιπόν, η σαρκολατρεία και η μέθη οδήγησαν στο μαρτύριο τον Άγιο Ιωάννη, τον Πρόδρομο και Βαπτιστή του Κυρίου μας. Για το λόγο αυτό, η Εκκλησία όρισε απόλυτη νηστεία κατά την ημέρα αυτή, προκειμένου να μάθουμε ότι οι κακίες και η μέθη επιφέρουν πολύ μεγάλες τραγωδίες και προξενούν θλίψη, πόνο και δυστυχία. Ας μιμηθούμε καλώς, λοιπόν, τον μεγάλο νηστευτή της Εκκλησίας. Ας τον παρακαλέσουμε να μας οδηγήσει στο μυστήριο της μετανοίας και του σταυρού, γιατί διαφορετικά δεν θα μπορέσουμε να δούμε το πρόσωπο του Θεού ως χαρά, αγαλλίαση και μακαριότητα.