Η προσευχή δεν είναι ψυχρό καθήκον. Δεν είναι τύπος ούτε μηχανική απαγγελία λέξεων, που δεν αγγίζουν την ψυχή και δεν μεταμορφώνουν την ζωή μας. Είναι αναγκαιότητα της ψυχής.
Χωρίς αέρα δεν υπάρχει ζωή. Και χωρίς προσευχή δεν υπάρχει πνευματική ζωή. Η προσευχή είναι η δυναμική στάση της ψυχής, που υψώνεται στους φωτεινούς κόσμους του απείρου Θεού. Είναι η φιλική συνομιλία του πλάσματος με τον Πλάστη.
Αλλά η «εν πνεύματι και αληθεία» προσευχή έχει τις προϋποθέσεις της. Διαφορετικά πέφτει στο κενό. Μένει ανενεργή. Γίνεται τύπος και χάνεται το νόημά της.
Χωρίς αέρα δεν υπάρχει ζωή. Και χωρίς προσευχή δεν υπάρχει πνευματική ζωή. Η προσευχή είναι η δυναμική στάση της ψυχής, που υψώνεται στους φωτεινούς κόσμους του απείρου Θεού. Είναι η φιλική συνομιλία του πλάσματος με τον Πλάστη.
Αλλά η «εν πνεύματι και αληθεία» προσευχή έχει τις προϋποθέσεις της. Διαφορετικά πέφτει στο κενό. Μένει ανενεργή. Γίνεται τύπος και χάνεται το νόημά της.
Τη σημαντικότερη προϋπόθεση για μια γνήσια προσευχή, μας την παρουσιάζει ο απόστολος Παύλος: «το τι προσευξώμεθα καθ’ ο δει ουκ οίδαμεν, αλλ’ αυτό το Πνεύμα υπερτυγχάνει υπέρ ημών στεναγμοίς αλαλήτοις» (Ρωμ. η΄ 26). (δηλ. «εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πως να προσευχηθούμε. Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις»).
Έτσι έζησαν την επικοινωνία με τον ουράνιο Πατέρα οι πνευματοφόροι και πνευματοκίνητοι άγιοι και πατέρες της Εκκλησίας μας. Ιεροί υμνογράφοι, άγιοι Πατέρες και σοφοί Διδάσκαλοι κατέθεσαν τον πλούτο της εξαγιασμένης καρδιάς τους, για να έχουμε εμείς σήμερα όλον αυτόν τον ανεκτίμητο θησαυρό.
Συλλέξαμε φράσεις από την Αγία Γραφή, από ψαλμούς, από ύμνους αλλά και από αγίους και πατέρες της Εκκλησίας μας, η ζωή και οι λόγοι των οποίων αποτελούν οδηγό και δείκτη πορείας για τον πνευματικό μας αγώνα.
Καλή μελέτη σε όλους και «τη προσευχή προσκαρτερείτε»…
Βλέπετε, αγρυπνείτε και προσεύχεσθε. (Μαρκ. ιγ΄ 33)
Αιτείτε, και δοθήσετε υμίν, ζητείτε, και ευρήσετε, κρούετε και ανοιγήσεται υμίν• πας γαρ ο αιτών λαμβάνει και ο ζητών ευρίσκει και τω κρούοντι ανοιγήσεται. (Ματθ. ζ΄ 7-8)
Γρηγορείτε και προσεύχεσθε, ίνα μην εισέλθητε εις πειρασμόν. (Ματθ. κστ΄ 42)
Έλεγεν παραβολήν αυτοίς προς το δειν πάντοτε προσεύχεσθαι αυτούς και μη εκκακείν. (Λουκ. ιη΄ 1)
Όταν στήκητε προσευχόμενοι, αφίητε εί τι έχετε κατά τινος, ίνα και ο πατήρ υμών ο εν τοις ουρανοίς αφή υμίν τα παραπτώματα υμών. (Μαρκ. ια΄ 25)
Πνεύμα ο Θεός και τους προσκυνούντας αυτόν εν πνεύματι και αληθεία δει προσκυνείν. (Ιωαν. δ΄ 23)
Κύριε εισάκουσον της προσευχής μου, ενώτισαι την δέησίν μου εν τη αληθεία σου, εισάκουσόν μου εν τη δικαιοσύνη σου…
Γνώρισόν μοι, Κύριε, οδόν, εν η πορεύσομαι, ότι προς σε ήρα την ψυχήν μου…
Το πνεύμα σου το αγαθόν οδηγήσει με εν γη ευθεία, ένεκεν του ονόματός σου, Κύριε, ζήσεις με…
Κύριε, εισελθέτω ενώπιόν σου η προσευχή μου, κλίνον το ους σου εις την δέησίν μου…
Συ δε όταν προσεύχη, είσελθε εις το ταμείον σου. (Ματθ.. στ΄ 6)
«Αδιαλείπτως προσεύχεσθε, εν παντί ευχαριστείτε» (Α΄ Θεσ. ε΄ 17)
Αιτείτε, και δοθήσετε υμίν, ζητείτε, και ευρήσετε, κρούετε και ανοιγήσεται υμίν• πας γαρ ο αιτών λαμβάνει και ο ζητών ευρίσκει και τω κρούοντι ανοιγήσεται. (Ματθ. ζ΄ 7-8)
Γρηγορείτε και προσεύχεσθε, ίνα μην εισέλθητε εις πειρασμόν. (Ματθ. κστ΄ 42)
Έλεγεν παραβολήν αυτοίς προς το δειν πάντοτε προσεύχεσθαι αυτούς και μη εκκακείν. (Λουκ. ιη΄ 1)
Όταν στήκητε προσευχόμενοι, αφίητε εί τι έχετε κατά τινος, ίνα και ο πατήρ υμών ο εν τοις ουρανοίς αφή υμίν τα παραπτώματα υμών. (Μαρκ. ια΄ 25)
Πνεύμα ο Θεός και τους προσκυνούντας αυτόν εν πνεύματι και αληθεία δει προσκυνείν. (Ιωαν. δ΄ 23)
Κύριε εισάκουσον της προσευχής μου, ενώτισαι την δέησίν μου εν τη αληθεία σου, εισάκουσόν μου εν τη δικαιοσύνη σου…
Γνώρισόν μοι, Κύριε, οδόν, εν η πορεύσομαι, ότι προς σε ήρα την ψυχήν μου…
Το πνεύμα σου το αγαθόν οδηγήσει με εν γη ευθεία, ένεκεν του ονόματός σου, Κύριε, ζήσεις με…
Κύριε, εισελθέτω ενώπιόν σου η προσευχή μου, κλίνον το ους σου εις την δέησίν μου…
Συ δε όταν προσεύχη, είσελθε εις το ταμείον σου. (Ματθ.. στ΄ 6)
«Αδιαλείπτως προσεύχεσθε, εν παντί ευχαριστείτε» (Α΄ Θεσ. ε΄ 17)
Η σπουδή τίκτει την προσευχή, η προσευχή την ησυχία, η ησυχία τίκτει την θεωρία, η θεωρία την γνώση, η γνώση τη των μυστηρίων κατάληψη. Τέλος δε των μυστηρίων η θεολογία.
Άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης
Η προσευχή ως προς την ποιότητα της είναι συνουσία και ένωσις του ανθρώπου με τον Θεόν, και ως προς την ενέργειά της, σύστασις και διατήρησις του κόσμου, συμφιλίωσις με τον Θεόν, μητέρα των δακρύων, καθώς επίσης και θυγατέρα, συγχώρησις των αμαρτημάτων, γέφυρα που σώζει από τους πειρασμούς, τοίχος που μας προστατεύει από τις θλίψεις, συντριβή των πολέμων, έργο των Αγγέλων, τροφή όλων των ασωμάτων,η μελλοντική εφροσύνη, εργασία που δεν τελειώνει, πηγή των αρετών, πρόξενος των χαρισμάτων, αφανής πρόοδος, τροφή της ψυχής, φωτισμός του νου, πέλεκυς που χτυπά την απόγνωση, απόδειξις της ελπίδος, διάλυσις της λύπης, πλούτος των μοναχών, θυσαυρός των ησυχαστών, μείωσις του θυμού, καθρέπτης της πνευματικής προόδου, φανέρωσις των μέτρων, δήλωση της πνευματικής καταστάσως, αποκάλυψης των μελλοντικών πραγμάτων, σημάδι της πνευματικής δόξης που έχει κανείς.
Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος Λάθρα και κεκρυμένως και ουδενώς ορώντος προσεύχεσθαι.
Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας
Η προσευχή είναι αμαρτημάτων ιλασμός και συγχώρεση, γέφυρα που ελευθερώνει τους ανθρώπους από πολλούς πειρασμούς και κινδύνους. Μεσότοιχο, που εμποδίζει τις θλίψεις των παθών, των ανθρώπων και των δαιμόνων, έργο ουράνιο, δακρύων μητέρα και θυγατέρα, τροφή των Αγγέλων και των Αγίων, αγαλλίαση και χαρά των δικαίων, πηγή κάθε καλού, πρόξενος όλων των χαρισμάτων, προκοπή της καρδίας αόρατος, φωτισμός του νου αδιάκοπος, φλόγα ουράνια, απόδειξη της ελπίδος προς τον Θεό, αντιφάρμακο και λύση της λύπης, θυρίδα από την οποία εισέρχεται ουράνιο φως και αποκαλύπτει τα απόκρυφα μυστήρια του Θεού.
Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης Αγωνίσου με όλη την δύναμη της ψυχής σου να κρατάς καθαρό τον νου σου την ώρα της προσευχής και να συγκεντρώνεις όλο σου τον λογισμό στην κατανόηση του λόγου και της ευχής που κάνεις.
Άγιος Ιωάννης ο ΣιναΐτηςΗ κακία που γίνεται δεκτή με το λογισμό, κάνει την καρδιά θυμώδη και απειλητική, ενώ όταν πολεμηθεί με την προσευχή και την ελπίδα προκαλεί μετάνοια και συντριβή.
Αββάς Μάρκος, P.G. 65, 908A
Όταν καλλιεργούμε την προσευχή, χρειαζόμαστε οπωσδήποτε τον σωματικό πόνο που προξενεί η νηστεία, η αγρυπνία και τα παρόμοια.
Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ΕΠΕ 2, 354-8
Με την ανάμνηση του Ιησού Χριστού συγκέντρωσε τον σκορπισμένο σου νου.
Άγιος Φιλόθεος ο Σιναΐτης, Φιλοκαλία, τομ. II, σελ. 283
Η απάθεια δεν συνίσταται στην μη αίσθηση των παθών, αλλά στην μη αποδοχή τους.
Άγιος Ισαάκ ο Σύρος, Mystic Treatises, μτφρ. Wensinck, σελ. 345
Ο καθένας θα πρέπει να κρατήσει την τέχνη ή το επάγγελμά του. Ο στρατηγός να συνεχίσει να διοικεί, ο αγρότης να καλλιεργεί τη γη, ο τεχνίτης να εξασκεί την τέχνη του. Και θα σας πω γιατί. Δεν είναι ανάγκη να απομακρυνθούμε στην έρημο, να τρώμε ανούσια τροφή, να αλλάξουμε τα ενδύματά μας, να αδιαφορήσουμε για την υγεία μας, ή να κάνουμε οτιδήποτε ανόητο, επειδή μπορούμε να μείνουμε στα σπίτια μας χωρίς να αποχωρισθούμε τα πράγματά μας, και να εξασκούμε ταυτόχρονα την συνεχή προσευχή.
Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας, Η κατά Χριστόν ζωή, P.G. 150, 657-9
Όταν η ψυχή κρίνεται άξια ν’ απολαύσει την κοινωνία με το Πνεύμα του φωτός του Θεού, και όταν ο Θεός λάμπει πάνω της με την ομορφιά της άφατης δόξας του, ετοιμάζοντάς της για θρόνο και κατοικία δική του, γίνεται όλη φως, όλη πρόσωπο, όλη μάτια• και δεν υπάρχει μέρος σ’ αυτή που να μην είναι γεμάτο από τα πνευματικά μάτια του φωτός.
Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος Δε μπορούμε να διδαχθούμε πως να βλέπουμε, διότι εκ φύσεως το γνωρίζουμε μόνοι μας. Παρόμοια δε μπορούμε να γνωρίζουμε με τη διδασκαλία του άλλου το κάλλος της προσευχής. Διότι η προσευχή έχει ως διδάσκαλό της τον Θεό.
Άγιος Ιωάννης της ΚλίμακοςΌταν ανακαλύπτεις την πόρτα της καρδιάς σου, ανακαλύπτεις την πύλη του ουρανού.
Άγιος Ιωάννης ο ΧρυσόστομοςΗ καρδιά είναι μικρό όργανο, αλλά μέσα της χωρούν τα πάντα: εκεί ο Θεός, εκεί οι άγιοι, εκεί ο θησαυρός της χάριτος. Σ’ αυτή να αποσύρεσαι συχνά να συγκεντρώσεις όλο σου το νου, να παρίστασαι νοερά ενώπιον του Θεού και να επικοινωνείς μαζί Του μυστικά.
Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος
Ο χριστιανός, που θυμάται να συνομιλήσει με τον Θεό μόνο όταν φτάσει η ορισμένη ώρα της προσευχής, δεν έχει ακόμη μάθει να προσεύχεται.
Aπό το ΓεροντικόνΔεν θα μας ζητήσει λόγο ο Θεός, γιατί δεν κάναμε προσευχή, αλλά γιατί δεν είχαμε επαφή με τον Χριστό και μας ταλαιπώρησε ο διάβολος.
Άγιος Ισαάκ ο Σύρος, Οι Ασκητικοί Λόγοι, Λόγος ΜΒ΄ σ. 153
Προσευχής καιρός έστω άπας ο βίος.
Μέγας Βασίλειος Η προσευχή, πολλές φορές δεν αλλάζει τα πράγματα για σένα, αλλάζει εσένα για τα πράγματα.
Aπό το Γεροντικόν
Κύριε Βασιλιά, δώρησέ μου να βλέπω τα δικά μου πταίσματα και να μην κατακρίνω τον αδερφό μου.
Άγιος Εφραίμ ο Σύρος
Άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης
Η προσευχή ως προς την ποιότητα της είναι συνουσία και ένωσις του ανθρώπου με τον Θεόν, και ως προς την ενέργειά της, σύστασις και διατήρησις του κόσμου, συμφιλίωσις με τον Θεόν, μητέρα των δακρύων, καθώς επίσης και θυγατέρα, συγχώρησις των αμαρτημάτων, γέφυρα που σώζει από τους πειρασμούς, τοίχος που μας προστατεύει από τις θλίψεις, συντριβή των πολέμων, έργο των Αγγέλων, τροφή όλων των ασωμάτων,η μελλοντική εφροσύνη, εργασία που δεν τελειώνει, πηγή των αρετών, πρόξενος των χαρισμάτων, αφανής πρόοδος, τροφή της ψυχής, φωτισμός του νου, πέλεκυς που χτυπά την απόγνωση, απόδειξις της ελπίδος, διάλυσις της λύπης, πλούτος των μοναχών, θυσαυρός των ησυχαστών, μείωσις του θυμού, καθρέπτης της πνευματικής προόδου, φανέρωσις των μέτρων, δήλωση της πνευματικής καταστάσως, αποκάλυψης των μελλοντικών πραγμάτων, σημάδι της πνευματικής δόξης που έχει κανείς.
Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος Λάθρα και κεκρυμένως και ουδενώς ορώντος προσεύχεσθαι.
Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας
Η προσευχή είναι αμαρτημάτων ιλασμός και συγχώρεση, γέφυρα που ελευθερώνει τους ανθρώπους από πολλούς πειρασμούς και κινδύνους. Μεσότοιχο, που εμποδίζει τις θλίψεις των παθών, των ανθρώπων και των δαιμόνων, έργο ουράνιο, δακρύων μητέρα και θυγατέρα, τροφή των Αγγέλων και των Αγίων, αγαλλίαση και χαρά των δικαίων, πηγή κάθε καλού, πρόξενος όλων των χαρισμάτων, προκοπή της καρδίας αόρατος, φωτισμός του νου αδιάκοπος, φλόγα ουράνια, απόδειξη της ελπίδος προς τον Θεό, αντιφάρμακο και λύση της λύπης, θυρίδα από την οποία εισέρχεται ουράνιο φως και αποκαλύπτει τα απόκρυφα μυστήρια του Θεού.
Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης Αγωνίσου με όλη την δύναμη της ψυχής σου να κρατάς καθαρό τον νου σου την ώρα της προσευχής και να συγκεντρώνεις όλο σου τον λογισμό στην κατανόηση του λόγου και της ευχής που κάνεις.
Άγιος Ιωάννης ο ΣιναΐτηςΗ κακία που γίνεται δεκτή με το λογισμό, κάνει την καρδιά θυμώδη και απειλητική, ενώ όταν πολεμηθεί με την προσευχή και την ελπίδα προκαλεί μετάνοια και συντριβή.
Αββάς Μάρκος, P.G. 65, 908A
Όταν καλλιεργούμε την προσευχή, χρειαζόμαστε οπωσδήποτε τον σωματικό πόνο που προξενεί η νηστεία, η αγρυπνία και τα παρόμοια.
Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ΕΠΕ 2, 354-8
Με την ανάμνηση του Ιησού Χριστού συγκέντρωσε τον σκορπισμένο σου νου.
Άγιος Φιλόθεος ο Σιναΐτης, Φιλοκαλία, τομ. II, σελ. 283
Η απάθεια δεν συνίσταται στην μη αίσθηση των παθών, αλλά στην μη αποδοχή τους.
Άγιος Ισαάκ ο Σύρος, Mystic Treatises, μτφρ. Wensinck, σελ. 345
Ο καθένας θα πρέπει να κρατήσει την τέχνη ή το επάγγελμά του. Ο στρατηγός να συνεχίσει να διοικεί, ο αγρότης να καλλιεργεί τη γη, ο τεχνίτης να εξασκεί την τέχνη του. Και θα σας πω γιατί. Δεν είναι ανάγκη να απομακρυνθούμε στην έρημο, να τρώμε ανούσια τροφή, να αλλάξουμε τα ενδύματά μας, να αδιαφορήσουμε για την υγεία μας, ή να κάνουμε οτιδήποτε ανόητο, επειδή μπορούμε να μείνουμε στα σπίτια μας χωρίς να αποχωρισθούμε τα πράγματά μας, και να εξασκούμε ταυτόχρονα την συνεχή προσευχή.
Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας, Η κατά Χριστόν ζωή, P.G. 150, 657-9
Όταν η ψυχή κρίνεται άξια ν’ απολαύσει την κοινωνία με το Πνεύμα του φωτός του Θεού, και όταν ο Θεός λάμπει πάνω της με την ομορφιά της άφατης δόξας του, ετοιμάζοντάς της για θρόνο και κατοικία δική του, γίνεται όλη φως, όλη πρόσωπο, όλη μάτια• και δεν υπάρχει μέρος σ’ αυτή που να μην είναι γεμάτο από τα πνευματικά μάτια του φωτός.
Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος Δε μπορούμε να διδαχθούμε πως να βλέπουμε, διότι εκ φύσεως το γνωρίζουμε μόνοι μας. Παρόμοια δε μπορούμε να γνωρίζουμε με τη διδασκαλία του άλλου το κάλλος της προσευχής. Διότι η προσευχή έχει ως διδάσκαλό της τον Θεό.
Άγιος Ιωάννης της ΚλίμακοςΌταν ανακαλύπτεις την πόρτα της καρδιάς σου, ανακαλύπτεις την πύλη του ουρανού.
Άγιος Ιωάννης ο ΧρυσόστομοςΗ καρδιά είναι μικρό όργανο, αλλά μέσα της χωρούν τα πάντα: εκεί ο Θεός, εκεί οι άγιοι, εκεί ο θησαυρός της χάριτος. Σ’ αυτή να αποσύρεσαι συχνά να συγκεντρώσεις όλο σου το νου, να παρίστασαι νοερά ενώπιον του Θεού και να επικοινωνείς μαζί Του μυστικά.
Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος
Ο χριστιανός, που θυμάται να συνομιλήσει με τον Θεό μόνο όταν φτάσει η ορισμένη ώρα της προσευχής, δεν έχει ακόμη μάθει να προσεύχεται.
Aπό το ΓεροντικόνΔεν θα μας ζητήσει λόγο ο Θεός, γιατί δεν κάναμε προσευχή, αλλά γιατί δεν είχαμε επαφή με τον Χριστό και μας ταλαιπώρησε ο διάβολος.
Άγιος Ισαάκ ο Σύρος, Οι Ασκητικοί Λόγοι, Λόγος ΜΒ΄ σ. 153
Προσευχής καιρός έστω άπας ο βίος.
Μέγας Βασίλειος Η προσευχή, πολλές φορές δεν αλλάζει τα πράγματα για σένα, αλλάζει εσένα για τα πράγματα.
Aπό το Γεροντικόν
Κύριε Βασιλιά, δώρησέ μου να βλέπω τα δικά μου πταίσματα και να μην κατακρίνω τον αδερφό μου.
Άγιος Εφραίμ ο Σύρος
