Τα μνημόσυνα εκφράζουν τη φροντίδα της Εκκλησίας για τα κεκοιμημένα μέλη της. Η τέλεσή τους είναι συνυφασμένη με συγκεκριμένες στιγμές από την εκδημία του πιστού (εννεάμερο, τεσσαρακονθήμερο, τρίμηνο, εξάμηνο, εννεάμηνο, ετήσιο, τριετές κ.ο.κ.), αλλά μπορούν να τελεστούν και σε έκτακτες περιπτώσεις, ανάλογα με την επιθυμία και την ανάγκη των οικείων. Οι ημέρες του λειτουργικού έτους, που μπορούν αυτά να τελεστούν, αποτελούν ζήτημα που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, αφού συγκεκριμένοι καιροί της λατρείας είναι απαγορευτικοί, άλλοι προσφέρονται, ενώ άλλοι αμφισβητούνται.
Η αρμοδιότερη ημέρα της εβδομάδας για την τέλεση των μνημοσύνων είναι το Σάββατο, το οποίο αφιερώνεται στη μνήμη όλων των αγίων και των κεκοιμημένων, σύμφωνα με τον εβδομαδιαίο εορτολογικό κύκλο της Θείας Λατρείας. Η Εκκλησία έχει θεσπίσει δύο φορές το χρόνο να τελούνται τα μνημόσυνα όλων των αποβιωσάντων μελών της, γνωστών και αγνώστων. Οι δύο ημέρες αυτές, τα λεγόμενα Ψυχοσάββατα, είναι το Σάββατο προ της Κυριακής των Απόκρεω και το Σάββατο προ της Πεντηκοστής. Κάθε άλλο Σάββατο, εκτός από το Σάββατο του Λαζάρου, το Μέγα Σάββατο και το Σάββατο της Διακαινησίμου, προσφέρονται για την τέλεση των μνημοσύνων, με εξαίρεση τη σύμπτωση μεγάλης Δεσποτικής ή Θεομητορικής εορτής.
Η Κυριακή είναι η μέρα που έχει αφιερωθεί, όπως φανερώνει και η ονομασία της, στον Κύριο και ειδικά στην Ανάστασή του, με ημέρα των εγκαινίων του κυριακάτικου, αναστάσιμου λειτουργικού κύκλου την Κυριακή του Αντίπασχα ή του Θωμά. Καλό είναι να μην τελούνται μνημόσυνα τις Κυριακές, αφού δεν συνάδουν με το χαρακτήρα της ημέρας και δεδομένου ότι μόλις η προηγούμενη ημέρα είναι αφιερωμένη στους κεκοιμημένους. Το πρόβλημα αυτό απασχόλησε το κίνημα των Κολλυβάδων, οι οποίοι προσπάθησαν να διαφωτίσουν τους πιστούς με τη διδασκαλία τους, σε εποχές μεγάλης σύγχυσης, γνωστικού και πνευματικού αναλφαβητισμού και λειτουργικής κατάπτωσης.
Η τέλεση των μνημοσύνων με την παράθεση κολλύβων μπορεί κατ’ αρχάς να γίνει κάθε φορά που τελείται πλήρης Θεία Λειτουργία. Η Θεία Ευχαριστία συνδέεται άμεσα με την τέλεση τους, αφού το μνημόσυνο δεν είναι το παραστάσιμο ενώπιον των κολλύβων, αλλά η μνημόνευση των κεκοιμημένων στην ακολουθία της προθέσεως, η οποία είναι προπαρασκευαστική της Θείας Λειτουργίας. Ο λειτουργός αποθέτει μεταξύ όλων των άλλων στο δισκάριο, το οποίο εικονίζει τον κόσμο, ορατό και αόρατο, μερίδες υπέρ αναπαύσεως των κεκοιμημένων αδελφών. Οι τελευταίες εισάγονται στο Ποτήριο και ενώνονται με το Σώμα και το Αίμα του Χριστού κατά την …., αφού πρώτα γίνει η μετάληψη κλήρου και λαού. Το πραγματικό μνημόσυνο είναι αυτό και όχι η απλή ιερολόγηση του παραστάσιμου, το οποίο ολοκληρώνει το μυστήριο.
Οι ημέρες κατά τις οποίες δεν τελείται πλήρης Θεία Λειτουργία είναι απαγορευτικές για την τέλεση των ιερών μνημοσύνων, αφού δεν μπορούν να μνημονευθούν τα ονόματα των κεκοιμημένων σε αυτή. Οι περιπτώσεις αυτές είναι: α) οι καθημερινές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, β) η Μεγάλη Εβδομάδα, γ) η Τετάρτη και η Παρασκευή της Εβδομάδας των Απόκρεω. Η τέλεση της ακολουθίας των Προηγιασμένων δεν μπορεί να θεωρηθεί ως πλήρης Θεία Λειτουργία, αφού συνιστά τρόπο μετάδοσης των ήδη καθαγιασμένων Τιμίων Δώρων.
Ημέρες κατά τις οποίες δεν μπορούν, επίσης, να τελεσθούν μνημόσυνα είναι η εβδομάδα της Διακαινησίμου έως και την Κυριακή του Θωμά, μεγάλες Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές, αλλά και η ημέρα της πανήγυρης του ναού. Οι ημέρες αυτές είναι αφιερωμένες απόλυτα στο εορταζόμενο γεγονός ή πρόσωπο, οπότε δεν πρέπει να αποσπάται η προσοχή των πιστών με την τέλεση μνημοσύνων. Ο εόρτιος χαρακτήρας τους, επίσης, δεν επιτρέπει την τέλεση μνημοσύνων. Οι προεόρτιες και οι μεθέορτες ημέρες των δεσποτικών και θεομητορικών εορτών δεν εμπίπτουν στην αρχή αυτή. Οι παραμονές Χριστουγέννων και Θεοφανείων όμως είναι εξίσου απαγορευτικές για τα ιερά μνημόσυνα, αφού ο ιδιαίτερος χαρακτήρας τους, με την τέλεση των Μεγάλων και Βασιλικών Ωρών, του Μεγάλου Αγιασμού, αλλά και το μακροσκελές της ακολουθίας δεν αφήνουν περιθώριο για αυτά.
Η θεώρηση του Αγίου Δωδεκαημέρου ως ασύμβατου με την τέλεση των ιερών μνημοσύνων συνιστά τοπική πρακτική, η οποία δεν απαντά σε καμία πηγή. Οι μόνες ημέρες του, κατά τις οποίες δεν τελούνται μνημόσυνα, είναι η παραμονή, η κυριώνυμος και η πρώτη μεθέορτη των Χριστουγέννων και τν Θεοφανείων, αλλά και η Περιτομή του Ιησού Χριστού και η μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου την 1η Ιανουαρίου. Όλες οι υπόλοιπες ημέρες προσφέρονται για την ιερολόγηση του νεκρώσιμου παραστάσιμου.
Η αδυναμία τέλεσης μνημοσύνων σε πανηγυρικές ημέρες, οπότε τελείται κανονικά Θεία Λειτουργία, δεν συνεπάγεται και την άρνηση μνημόνευσης των ονομάτων στην προσκομιδή, που τελείται κανονικά και η απόθεση μερίδων στο δισκάριο υπέρ κεκοιμημένων και υπέρ ζώντων αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ακολουθίας.
Η παράθεση κολλύβων στη μνήμη αγίου ή υπέρ υγείας οφείλει να διαχωριστεί κάθετα από τα νεκρώσιμα κόλλυβα. Τα ευχαριστήρια κόλλυβα στη μνήμη αγίου, όπως αυτό συμβαίνει το Α’ Σάββατο των Νηστειών, μνήμη του διά κολλύβων θαύματος του αγίου Θεοδώρου του Τύρωνος, δεν έχουν καμία σχέση με τα μνημόσυνα των κεκοιμημένων, δεν ευλογούνται με τον ίδιο τρόπο και δεν έχουν καμία λειτουργική συνάφεια. Τα κόλλυβα αυτά παρατίθενται υπέρ υγείας των ζώντων πιστών ως ευχαριστία προς τον τιμώμενο άγιο, με ειδική ευχή από τον ιερέα, στην οποία μνημονεύεται ο άγιος, αλλά και ονόματα των ζώντων, οι οποίοι τα προσέφεραν. Στην περίπτωση παράθεσης κολλύβων υπέρ υγείας, αλλά ταυτόχρονα και νεκρώσιμων, συχνό φαινόμενο του Α’ Σαββάτου των Νηστειών, ο λειτουργός οφείλει να ευλογήσει πρώτα τα υπέρ υγείας κόλλυβα και ύστερα να τελέσει το υπέρ των κεκοιμημένων μνημόσυνο.
