Ο π.Αλέξανδρος Σμέμαν στο Συμπλήρωμα του βιβλίου του «Μεγάλη Σαρακοστή: Πορεία προς το Πάσχα» δίνει τον ορισμό της εκκοσμίκευσης:
«Τι είναι εκκοσμίκευση; … Είναι μια παγκόσμια αντίληψη πραγμάτων και κατά συνέπεια ένας τρόπος ζωής στον οποίο τα βασικά θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης -οικογένεια, επιστήμη, επάγγελμα, τέχνη κ.λ.π.- όχι μόνο δεν βασίζονται στη θρησκευτική πίστη, ούτε κάποια σχέση έχουν μ΄ αυτή, αλλά απορρίπτεται κάθε αναγκαιότητα ή πιθανότητα τέτοιας σχέσης. Οι εκκοσμικευμένες περιοχές της ζωής θεωρούνται αυτόνομες. Δηλαδή κατευθύνονται από δικές τους αξίες, αρχές και κίνητρα, που διαφέρουν από τις θρησκευτικές.»
Με λίγα λόγια ο «εκκοσμικευμένος» Χριστιανός δεν έχει την Αγάπη του Κυρίου σαν επίκεντρο και κριτήριο για το κάθε τι στη ζωή του, αλλά ζει τη ζωή του σύμφωνα με δικά του ή επίκτητα πρότυπα, ασκώντας παράλληλα και τα θρησκευτικά του καθήκοντα, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιμέλεια. Αυτή η στάση περιγράφεται αναλυτικά στο παρακάτω απόσπασμα απ΄ το ίδιο βιβλίο.
«Ένας «εκκοσμικευμένος» Χριστιανός* μπορεί να είναι ένας πολύ «θρησκευτικός» άνθρωπος, συνδεμένος με την εκκλησία του, τακτικός στην παρακολούθηση των ακολουθιών, γενναιόδωρος στις προσφορές του, ακριβής στην προσευχή. Θα τελέσει τον γάμο του στην Εκκλησία, θα κάνει αγιασμό στο σπίτι του, θα εκπληρώσει τις θρησκευτικές του υποχρεώσεις, -προέρχεται όχι από το «πιστεύω» που ομολογεί στην Εκκλησία, ούτε από την ομολογημένη πίστη του στην Ενσάρκωση, στο Θάνατο και στην Ανάσταση του Χριστού, του Υιού του Θεού που έγινε Υιός του Ανθρώπου, αλλά προέρχεται από τη «φιλοσοφία της ζωής», δηλαδή από τις ιδέες και τις πεποιθήσεις που στην ουσία δεν έχουν καμία σχέση με το «πιστεύω», αν μάλιστα δεν είναι αντίθετες μ΄ αυτό. Αρκεί μόνο ν΄ απαριθμήσει κανείς μερικές «αξίες»-κλειδιά του πολιτισμού μας – επιτυχία, ασφάλεια, θέσεις, ανταγωνισμός, κέρδος, γόητρο, φιλοδοξία – για να καταλάβει ότι όλ΄ αυτά βρίσκονται στον αντίθετο πόλο από το ‘όλο ήθος και το πνεύμα του Ευαγγελίου…»
* η λέξη αμερικανός αντικαταστάθηκε από τη λέξη Χριστιανός
Ποια είναι τώρα τα αποτελέσματα τις εκκοσμίκευσης και γιατί είναι τόσο επικίνδυνη αυτή η στάση ζωής. Το ίδιο βιβλίο παρακάτω αναφέρει:
«Αποδοχή της εκκοσμίκευσης σημαίνει, βέβαια, μια ριζική μεταμόρφωση της ίδιας της θρησκείας. Μπορεί να διατηρεί όλους τους εξωτερικούς παραδοσιακούς τύπους, όμως εσωτερικά είναι, απλούστατα, μια διαφοροποιημένη θρησκεία. Η εκκοσμίκευση, όταν «επιδοκιμάζει» τη θρησκεία και της δίνει τιμητική θέση στην κοινωνική ζωή, το κάνει αυτό μόνο εφ’ όσον ή ίδια ή θρησκεία δέχεται να γίνει μέρος των εκκοσμικευμένων απόψεων, να γίνει ή επικύρωση των άξιων της και ή βοήθεια στην πορεία της πραγμάτωσης τους. Και πραγματικά καμιά άλλη λέξη δεν χρησιμοποιεί πιο συχνά ή εκκοσμίκευση όταν ασχολείται με τη θρησκεία παρά τη λέξη βοήθεια. «Βοηθάει» το να ανήκει κανείς σε ένα θρησκευτικό σύνολο, να σχετίζεται με τη θρησκευτική παράδοση, να είναι ενεργό μέλος της Εκκλησίας, να προσεύχεται «βοηθάει», με άλλα λόγια, το να είναι κανείς «θρησκευτικός». Και αφού ή θρησκεία βοηθάει, Αφοί είναι τόσο χρήσιμος παράγοντας στην προσωπική και κοινωνική ζωή, πρέπει, με τη σειρά της, να βοηθηθεί. Έτσι, όλες οι στατιστικές επιβεβαιώνουν τη σημαντική επιτυχία της θρησκείας στην Αμερική. Ή έκκοσμίκευση αποδέχεται τη θρησκεία αλλά με τους δικούς της όρους. Αυτή προσδιορίζει την υπηρεσία της θρησκείας και ή υπάρχουσα θρησκεία αποδέχεται και εκπληρώνει αυτή την υπηρεσία, αύτη εφοδιάζει τη θρησκεία με πλούτο, τιμή και γόητρο.»
Με λίγα λόγια η Εκκλησία στην εκκοσμικευμένη της εκδοχή δεν είναι πια το Σώμα του Κυρίου, το όργανο της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους, αλλά ένα κοινωνικό ίδρυμα με τυπικό, κανόνες και διαδικασίες, που έχει προορισμό το ξεγέλασμα των μεταφυσικών αναζητήσεων του ανθρώπου, χωρίς «παρενέργειες» στην υπόλοιπη κατά τα άλλα απόλυτα προσαρμοσμένη στο τρέχον σύστημα κοινωνικών αξιών ζωή.
Για να δούμε λοιπόν τις επιπτώσεις τις εκκοσμίκευσης της Εκκλησίας:
1. Αφού λοιπόν μ΄ αυτό τον τρόπο έχει αφαιρεθεί κάθε ουσία από την Εκκλησία κι έχουν απομείνει μόνο τα τυπικά, είναι πολύ εύκολο να ξεπεραστούν οι τυπικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων δογμάτων και να προκύψει η «πανθρησκεία» του Οικουμενισμού.
2. Μια και η Αγάπη και η Δόξα του Κυρίου, δεν είναι επίκεντρο και κριτήριο για τη καθημερινή πράξη των μελών της εκκοσμικευμένης Εκκλησίας, είναι επόμενο ν’ αναπτύσσονται μέσα σ΄ αυτή προσωπικές δραστηριότητες, που αποσκοπούν στην ικανοποίηση των φιλοδοξιών ή όποιων άλλων προσωπικών «συμφερόντων» των μελών της Εκκλησίας κληρικών και λαϊκών.
3. Η εκκοσμικευμένη Εκκλησία απλά προσπαθεί να ξεγελάσει τις μεταφυσικές ανησυχίες κι έτσι παύει πια να ικανοποιεί την ειλικρινή αναζήτηση του ανθρώπου για το Δημιουργό του, στρέφοντας τον έτσι σε εντυπωσιακά υποκατάστατα.
Δυστυχώς υπάρχει μέσα σ΄ όλους μας ένα ποσοστό εκκοσμίκευσης. Αρνούμαστε να δώσουμε πλήρη έλεγχο της ζωής μας και των αποφάσεών μας στη Θεία Πρόνοια, είτε γιατί η πίστη μας, η εμπιστοσύνη μας στην Αγάπη του Θεού για μας, δεν είναι αρκετά δυνατή, είτε γιατί τα πάθη μας διατηρούν ένα τμήμα ελέγχου πάνω στις σκέψεις μας και τις πράξεις μας το οποίο δεν έχουμε καταφέρει ακόμη ν΄ ανακτήσουμε στο πνευματικό στάδιο που βρισκόμαστε.
Όσοι από μας είναι υποψιασμένοι για την κατάστασή τους, το παλεύουν μέσα απ΄ τον καθημερινό τους αγώνα κι έχουν μια ελπίδα να ξεφύγουν απ΄ την παγίδα αυτή και να σωθούν. Όσοι δεν έχουν καταλάβει αυτή την παγίδα του διαβόλου, ζουν ικανοποιημένοι απ΄ τον εαυτό τους, ότι έχουν καταφέρει να συμβιβάσουν τον κοσμικό τρόπο ζωής με τη θρησκεία, κι αν δε συνέλθουν από κάποια δοκιμασία, κινδυνεύουν να χάσουν τη Βασιλεία των Ουρανών, γιατί ο Θεός μας είναι «Θεός ζηλωτής» και δεν ανέχεται να μοιραζόμαστε την Αγάπη Του με οτιδήποτε άλλο.
