Από τον βίο του αγίου Αντωνίου
Πώς πρέπει να φροντίζει κανείς για το σώμα, και ποια είναι η ορθή άσκηση και εγκράτεια.
Ο μέγας Αντώνιος, όταν ερχόταν η ώρα του φαγητού ή του ύπνου ή κάποιας από τις άλλες ανάγκες του σώματος, ντρεπόταν, επειδή σκεφτόταν την ψυχή που είναι πνευματική. Πολλές φορές μάλιστα, όταν ετοιμαζόταν να φάει μαζί με πολλούς μοναχούς, θυμόταν την πνευματική τροφή και τους άφηνε και έφευγε μακριά τους, νομίζοντας ότι θα κοκκίνιζε, αν τον έβλεπαν άλλοι να τρώει. Έτρωγε βέβαια μόνος του, για την ανάγκη του σώματος, αλλά συχνά και με τους αδελφούς˙ ντρεπόταν γι’ αυτό, ξεπερνούσε όμως την ντροπή, για να τους ωφελήσει με τα λόγια του. Και έλεγε: «Όλη τη φροντίδα πρέπει να την αφιερώνουμε στην ψυχή μάλλον παρά στο σώμα. Να δίνουμε βέβαια λίγον καιρό στο σώμα για τις ανάγκες του, όλο τον καιρό όμως να ασχολούμαστε με την ψυχή και αυτής την ωφέλεια να ζητούμε, ώστε να μην παρασύρεται από τις ηδονές του σώματος, αλλά αυτή μάλλον να έχει το σώμα ως δούλο.
Αυτό σημαίνουν τα λόγια του Σωτήρα: ¨Μην απασχολεί την ψυχή σας τι θα φάτε ή τι θα πιείτε, και μην κυριεύεστε από φροντίδες. Όλα αυτά τα ζητούν οι άνθρωποι του κόσμου, ο δικός σας Πατέρας όμως γνωρίζει ότι έχετε ανάγκη από όλα αυτά. Εσείς να ζητάτε μόνο τη βασιλεία του, και όλα αυτά θα ακολουθήσουν» 1.
Από τον βίο του αγίου Ευθυμίου.
Έλεγε ο μέγας Ευθύμιος ότι η άριστη εγκράτεια είναι εκείνη που δεν μας αφήνει να φτάσουμε στον κορεσμό, αλλά μας σταματά από την τροφή ενώ θέλουμε ακόμη. Αυτό σημαίνει να τρώμε κάπως λιγότερο από όσο έχουμε ανάγκη.
Από τον βίο της αγίας Συγκλητικής.
Έλεγε η αγία Συγκλητική: «Δεν είναι κάθε άσκηση σωστή. Γιατί υπάρχει και άσκηση που την επιτείνει ο εχθρός˙ τέτοια άλλωστε κάνουν και οι μαθητές του. Πώς λοιπόν θα ξεχωρίσουμε τη θεϊκή και βασιλική 2 άσκηση από την τυραννική και δαιμονική; Προφανώς από το μέτρο».
Όλος σου ο καιρός να είναι ένας κανόνας νηστείας. Μη νηστέψεις τέσσερις ή πέντε μέρες και την επομένη καταστρέψεις την δύναμή σου με τα πολλά φαγητά˙ γιατί ποιανού η έλλειψη του μέτρου είναι βλαβερή. Μην ξοδέψεις μεμιάς τα όπλα σου, μήπως βρεθείς γυμνός στον πόλεμο και νικηθείς εύκολα. Τα όπλα μας είναι το σώμα, και η ψυχή ο στρατιώτης˙ να φροντίζεις και τα δύο ανάλογα με τις ανάγκες.
Όταν είσαι νέος και υγιής, νήστεψε, γιατί θα έρθουν τα γεράματα και η αδυναμία. Όσο μπορείς ακόμη, αποθήκευσε τροφές, 3 για να βρεις όταν δεν θα μπορείς. Να νηστεύεις με σύνεση και ακρίβεια. Πρόσεξε μην εισχωρήσει ο εχθρός στις δοσοληψίες της νηστείας σου, αλλά να γίνεις έμπειρος τραπεζίτης, σύμφωνα με τον λόγο του Κυρίου, 4 και να ξεχωρίζεις με ακρίβεια το βασιλικό νόμισμα. Γιατί υπάρχουν και νομίσματα παραχαραγμένα, φτιαγμένα και τούτα από χρυσό, αλλά διαφορετικά στη χαραγμένη μορφή. Χρυσός είναι η νηστεία, η εγκράτεια, η ελεημοσύνη˙ σε αυτά όμως οι ειδωλολάτρες βάζουν τη σφραγίδα του τυράννου τους, του διαβόλου, και οι αιρετικοί επίσης καυχιούνται γι’ αυτά. Εσύ όμως πρόσεχέ τους, και να τους αποφεύγεις ως παραχαράκτες. Να προσέχεις άγρυπνα να μη ζημιωθείς, πέφτοντας απρόσεκτα στα έργα τους».
Από το Γεροντικό.
Ο αββάς Ιωσήφ ρώτησε τον αββά Ποιμένα πως πρέπει κανείς να νηστεύει, και εκείνος του αποκρίθηκε: «Εγώ προτιμώ να τρώει ο μοναχός καθημερινά, αλλά να τρώει κάπως λιγότερο, ώστε να μη χορταίνει». Ο αββάς Ιωσήφ είπε τότε: «Αββά, όταν ήσουν νέος, δεν έτρωγες κάθε δυο μέρες;» «Πράγματι», απάντησε ο γέροντας, «και κάθε τρεις και τέσσερις, και μια φορά την εβδομάδα. Όλα όμως αυτά τα δοκίμασαν οι πατέρες, που ήταν δυνατοί, και βρήκαν ότι είναι καλύτερο να τρώει κανείς κάθε μέρα, αλλά να μη χορταίνει, και αυτή τη βασιλική οδό 5 μας παρέδωσαν, επειδή είναι και ελαφριά και ωφέλιμη».
Ο αββάς Ποιμήν είπε επίσης ότι όλα όσα ξεπερνούν το μέτρο είναι από τους δαίμονες.
Κάποιος κυνηγούσε άγρια ζώα στην έρημο και είδε τον αββά Αντώνιο να αστειεύεται με τους αδελφούς. Ο γέροντας, θέλοντας να τον πείσει ότι καμιά φορά χρειάζεται να συγκαταβαίνουμε στους αδελφούς, του είπε: «Βάλε βέλος στο τόξο σου και τέντωσέ το». Εκείνος υπάκουσε. «Τέντωσε και άλλο», του ξαναείπε, και το έκανε. «Ακόμη πιο πολύ», επέμενε ο γέροντας, οπότε ο κυνητός απάντησε: «Αν τεντώσω υπερβολικά το τόξο, θα σπάσει». «Έτσι είναι και στο έργο του Θεού», παρατήρησε ο γέροντας. «Αν υποβάλουμε τους αδελφούς σε υπερβολική ένταση, γρήγορα θα σπάσουν. Χρειάζεται λοιπόν, όταν το ζητά η περίσταση, να συγκαταβαίνουμε στους αδελφούς».
Ο αββάς Ισαάκ πήγε στον αββά Ποιμένα και τον είδε να ρίχνει λίγο νερό στα πόδια του. Επειδή είχε θάρρος μαζί του, τον ρώτησε: «Πώς μερικοί ήταν αυστηροί και σκληραγώγησαν το σώμα τους;». Και ο αββάς Ποιμήν απάντησε: «Εμείς δεν διδαχτήκαμε να είμαστε σωματοκτόνοι αλλά παθοκτόνοι».
Ένας αδελφός ζήτησε τη συμβουλή του αββά Σαρματά λέγοντας: «Αββά, οι λογισμοί μου λένε: ¨Μην εργάζεσαι, αλλά φάε, πιες, κοιμήσου¨». Ο γέροντας του αποκρίθηκε: «Όταν πεινάς, φάε˙ όταν διψάς, πιες˙ όταν νυστάζεις, κοιμήσου», και ο αδελφός έφυγε.
Κάποιος άλλος γέροντας έτυχε να πάει στον αδελφό αυτό, από τον οποίο άκουσε τι του είπε ο αββάς Σαρματάς. Και ο γέροντας του εξήγησε: «Ο αββάς Σαρματάς εννοούσε το εξής: όταν πεινάσεις πολύ και διψάσεις ώστε να μην μπορείς άλλο, τότε φάε και πιες˙ και όταν αγρυπνήσεις πάρα πολύ και νυστάξεις, κοιμήσου. Πέρα όμως από την απαραίτητη ανάγκη μην κάνεις τίποτε από αυτά».
Είπε κάποιος γέροντας: «Υπάρχει άνθρωπος που τρώει πολύ και ακόμη πεινά, και άλλος που τρώει λίγο και χορταίνει. Αυτός που τρώει πολύ και ακόμη πεινά θα έχει μεγαλύτερη ανταμοιβή από εκείνον που τρώει λίγο και χορταίνει».
Επίσης είπε: «Αν το σώμα σου είναι ασθενικό, φρόντισε το ανάλογα με τις ανάγκες του, μη τυχόν πέσεις σε αρρώστια και ζητάς φαγητά και κουράζεις αυτόν που σε υπηρετεί».
Διηγήθηκαν για τον αββά Νετρά, τον μαθητή του αββά Σιλουανού, ότι καθόταν στο κελλί του στο όρος Σινά και φρόντιζε τον εαυτό του ανάλογα με τις ανάγκες του σώματος. Όταν όμως έγινε επίσκοπος στην Φαράν, ζούσε με πολλή σκληραγωγία, και του είπε ο μαθητής του: «Αββά, όταν ήμασταν στην έρημο δεν έκανες τέτοια άσκηση». Ο γέροντας αποκρίθηκε: «Εκεί ήταν έρημος και ησυχία και φτώχεια και ήθελα να συντηρήσω το σώμα, για να μην αρρωστήσω και ζητήσω εκείνα που δεν είχα. Εδώ όμως είναι κόσμος και υπάρχουν τα μέσα˙ και αν αρρωστήσω εδώ, υπάρχει ποιός να με φροντίσει. Στόχος μου είναι να μη χάσω τον μοναχό».
Όταν ο αββάς Μεγέθιος ο δεύτερος κατοικούσε στο Σινά, τον επισκέφθηκε κάποιος από τους γέροντες και τον ρώτησε: «Πώς περνάς, αδελφέ, σε αυτή την έρημο;» Εκείνος απάντησε: «Τρώω μέρα παρά μέρα ένα ψωμί». Ο γέροντας του είπε: «Αν θέλεις να με ακούσεις, να τρως κάθε μέρα μισό ψωμί». Όταν το εφάρμοσε αυτό, βρήκε ανάπαυση.
Ένας αδελφός ρώτησε κάποιον γέροντα: «Πώς πρέπει να κάνω τη νηστεία;» Ο γέροντας αποκρίθηκε: «Τίποτε παραπάνω από το κανονισμένο. Γιατί πολλοί που ήθελαν παραπάνω, ύστερα ούτε λίγο δεν μπόρεσαν να κάνουν».
Υποσημειώσεις
1. Πρβ. Λουκ. 12, 29-31.
2. Η λέξη εδώ σημαίνει την ορθή άσκηση, χωρίς δηλαδή υπερβολές ή ελλείψεις.
3. Η νηστεία κατά την νεότητα παρομοιάζεται εδώ με την αποθήκευση τροφών!
4. Η αγία Συγκλητική έχει υπόψη της τη φράση ¨Γίνεσθε δόκιμοι τραπεζίται¨, την οποία αναφέρουν από παλιά χριστιανοί συγγραφείς ως λόγο του Κυρίου, δεν περιέχεται όμως στην αγία Γραφή (άγραφον λόγιον¨)
5. Η έκφραση αυτή σημαίνει την ορθή πορεία, χωρίς υπερβολές ή ελλείψεις. Βλ. Α’ τόμο του Ευεργετινού, σ’. 381, σημ. 18.
Από το βιβλίο: Ευεργετινός: “Ήτοι Συναγωγή των θεοφθόγγων ρημάτων και διδασκαλιών των θεοφόρων και αγίων πατέρων, από πάσης γραφής θεοπνεύστου συναθροισθείσα.”
Τόμος 2-ος. μετάφραση (Νεοελληνική απόδοση): Δ. Χρισταφακόπουλος
Εκδόσεις, Το Περιβόλι της Παναγίας, 2001
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
ΠΗΓΗ: https://www.orp.gr
