Η ταπεινοφροσύνη (Ἡ ἔννοια τῆς ταπεινοφροσύνης)
Ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής δίνει τόν ἑξῆς ὁρισμό γιά τήν ταπεινοφροσύνη: «Ταπεινοφροσύνη εἶναι μιά συνεχής προσευχή μέ δάκρυα καί πόνο. Διότι αὐτή ἐπικαλεῖται τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί δέν ἀφήνει τόν ἄνθρωπο οὔτε νά στηρίζεται ἀπερίσκεπτα στή δύναμή του καί στή σοφία του, οὔτε νά ὑπερηφανεύεται ἐναντίον ἄλλου, τά ὁποῖα εἶναι φοβερά νοσήματα, ὀφειλόμενα στό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας».
Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι τό ἐργαστήρι πού διαλύει τά ἀρνητικά ἀποτελέσματα τῆς ταπείνωσης στήν ὁποίαν ὑποβάλλει στόν ἄνθρωπο ἡ κακία τῶν δαιμόνων καί τῶν ἀνθρώπων. Δηλαδή τήν προσβολή, τόν ἐξευτελισμό, τήν ἀδικία, τή συκοφαντία πού θά ὑποστεῖ ὁ ταπεινός ἄνθρωπος, ἐνεργοποιεῖ τήν ταπεινοφροσύνη πού σάν ἄλλο ἐργαλεῖο μετατρέπει τήν ὀργή τήν ἐκδίκηση σέ συγχωρητικότητα καί ἀγάπη, ἀποφεύγοντας ἔτσι τήν ἁμαρτία καί πλήγώνει τό διάβολο στό κέντρο τῆς καρδίας του.
Ποιός εἶναι ὅμως ὁ πραγματικά ταπεινόφρονας;
Ἀπό τήν ἀρχή θά πρέπει νά διευκρινήσουμε ποιός εἶναι ὁ ταπεινόφρονας, γιατί ὑπάρχουν καί μερικοί ἄνθρωποι πού ἀπό τή φύση τους εἶναι πρᾶοι καί ἥσυχοι καί φαίνονται ὅτι εἶναι ταπεινοί, ὄταν ὅμως ἔλθει ἡ στιγμή τῆς δοκιμασίας, δέν ἐφαρμόζουν τήν ταπεινοφροσύνη καί διαμαρτύρονται. Αὐτοί οἱ φαινομενικά ταπεινοί, μόλις τούς «πατήσεις τόν κάλλο», διαμαρτύρονται ἐντονότατα καί φωνάζουν καί ἀπειλοῦν. Ποῦ εἶναι λοιπόν ἡ ταπεινοφροσύνη τους;
Ὁ πραγματικά ταπεινός ἄνθρωπος εἶναι ἐκεῖνος πού ἐνῶ εἶναι μεγάλος σέ πλούτη, ἀξιώματα, καί χαρίσματα, θεωρεῖ τόν ἑαυτό του κατώτερο ἀπό κάθε ἄνθρωπο. Ταπεινόφρονας ἐπίσης εἶναι αὐτός πού ἐνῶ τὀν συκοφαντοῦν, δέν ταράζεται, ἐνῶ τόν κατηγοροῦν γιά πράγματα πού δέν ἔκαμε, δέν φοβᾶται, ἐνῶ τόν προσβάλλουν, μένει ἀτάραχος ἀφήνοντας τήν κρίση του καί τήν ἀπολογία του στόν Κύριο πού εἶπε «ἐμοί ἐκδίκησις ἐγώ ἀνταποδώσω»· αὐτός εἶναι βέβαιος ὅτι ὁ Κύριος θά δικάσει δίκαια καί θά καταδικάσει δίκαια τό συκοφάντη, ἐνῶ τόν ταπεινό θά τόν δικαιώσει μέ τόν τρόπο πού ὁ Ἴδιος γνωρίζει« ἵνα (αὐτόν) ὑψώσει ἐν καιρῷ». (1.Πέτρ. 5. 6).
Δύσκολο Ἔργο ἡ ταπεινοφροσύνη
Εἶναι πολύ δύσκολο ὅμως αὐτό τό ἔργο χωρίς θεϊκή βοήθεια καί συνδρομή, γιατί ὁ κόσμος τόν ταπεινό τό θεωρεῖ βλάκα καί χαζό καί ἐκμεταλεύσιμο. Ἐνώπιον ὅμως τοῦ Θεοῦ εἶναι διαμάντι πανάκριβο. Ὁ Μάρκος ὁ Ἀσκητής ὑπεραμύνεται τοῦ ταπεινόφρονα λέγοντας: « Ἡ ταπεινοφροσύνη δέν εἶναι καταδίκη συνειδήσεως, ἀλλά χάρις Θεοῦ καί ἀκριβής πληροφορία τῆς συμπάθειάς Του».
Καί ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος λέγει, ὅτι ἡ ἑκούσια ταπεινοφροσύνη εἶναι δόξα τοῦ Θεοῦ· γράφει:« Σμίκρυνε τόν ἑαυτό σου εἰς ὅλα ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων καί θά ὑψωθεῖς ἐπάνω ἀπό τούς ἄρχοντας τοῦ αἰώνα τούτου. Ταπείνωσε τόν ἑαυτό σου καί θά δεῖς τή δόξα τοῦ Θεοῦ ἐντός σου. Διότι ὅπου βλαστάνει ἡ ταπείνωση, ἐκεῖ ἀναβλύζει ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ.
Ἄν ἀγωνίζεσαι φανερά νά ταπεινωθεῖς, ὁ Θεός θά σέ κάνει νά δοξασθεῖς ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους· ἄν ἔχεις τήν ταπείνωση στήν καρδιά σου ἐκεῖ στήν καρδιά σου θά σοῦ φανερώσει ὁ Θεός τή δόξα Του. Ὅταν ἐργάζεσαι τήν ἀρετή, νά φροντίζεις νά σέ καταφρονοῦν οἱ ἄνθρωποι καί τότε θά τιμηθεῖς ἀπό τό Θεό. Μίσησε τήν τιμή, γιά νά τιμηθεῖς. Ἐκεῖνος πού ἀποφεύγει τήν τιμή, τόν καταδιώκει ἡ τιμή καί γίνεται κήρυκας τῆς ταπεινώσεώς του».
Ὁ ἴδιος λέγει ἀλλοῦ γιά τήν τέλεια ταπεινοφροσύνη τά ἀκόλουθα: «Ὁ ἄνθρωπος πού κατόρθωσε νά ἐννοήσει πόσο ἀσθενής εἶναι στά πνευματικά, αὐτός ἔφθασε στήν τέλεια ταπεινοφροσύνη καί τήν ἐπίγνωση τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτό καί παρακινεῖται συνεχῶς νά εὐχαριστεῖ τό Θεό καί γίνεται πλουσιώτερος στήν ἀπόκτηση θείων χαρισμάτων. Στόμα πού εὐχαριστεῖ πάντοτε τό Θεό, δέχεται ἀπό τό Θεό εὐλογία. Καί στήν καρδιά πού διαμένει στή συνεχή πρός τό Θεό εὐχαριστία, αὐξάνει διαρκῶς ἐντός αὐτῆς ἡ θεία Χάρη. Ἀπό τή Χάρη προηγεῖται ἡ ταπείνωση, ὅπως ἐμπρός ἀπό τόν πειρασμόν τρέχει ἡ ὑπερηφάνεια».
Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη ἀπό τήν ταπεινοφροσύνη καί τό φόβο τοῦ Θεοῦ, ὅπως ἀκριβῶς ἔχει ἀνάγκη ἀπό ἀέρα γιά τήν ἀναπνοή του. Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι τό δένδρο τῆς ζωῆς πού συνεχῶς ὑψώνεται πρός τόν οὐρανό, ἀλλά καί κάτω ἀπό τή δροσερή του σκιά, ὁ ταπεινός ἄνθρωπος βρίσκει τή γαλήνη τήν ἡρεμία καί προφυλάσσεται ἀπό τά στρές’ καί τά ἀγχώδη δηλλήματα καί μέριμνες τοῦ κόσμου τούτου.
Αξία της ταπεινοφροσύνης
Ἀφοῦ εἴδαμε τήν οὐσία τῆς ταπεινοφροσύνης, στή συνέχεια θά δοῦμε καί τήν ἀξία της, δηλαδή τήν ὠφελιμότητά της καί τήν ἀγαθή ἐπίδραση πού ἔχει στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου. Θά ἀρχίσουμε ἀπό τό λόγο τοῦ Θεοῦ, τήν Ἁγία Γραφή, γιά νά δοῦμε ποιά χωρία τή συστήνουν καί πῶς τήν ἀξιολογοῦν.
Στίς Παροιμίες γράφει: «στόμα δέ ταπεινοῦ μελετᾶ σοφίαν» (κεφ. 11. 2). Δηλαδή ὁ ταπεινός ἄνθρωπος βλέπει τή μηδαμινότητά του καί διακρίνει τήν ἀξία τοῦ κάθε πράγματος. Προτιμᾶ ἀντί νά ἀσχολεῖται μέ τή σοφία τοῦ κόσμου, νά μελετᾶ τή σοφία τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι γίνεται κατά Θεόν σοφός, πράγμα πού τόν βοηθᾶ νά βαδίζει πιό εὔκολα τό δρόμο τοῦ Θεοῦ μέ τή διάκριση πού ἀποκτᾶ.
Διαβάζουμε, πάλιν στό πιό πάνω βιβλίο:«Εἰσίν οἱ πλουτοῦντες ἑαυτούς μηδέν ἔχοντες καί εἰσίν οἱ ταπεινοῦντες ἑαυτούς ἐν πολλῷ πλούτῳ» (13. 17). Θέλει νά πεῖ ὅτι ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού καυχοῦνται γιά τόν πρόσκαιρο πλοῦτο τους, ἀλλά οὐσιαστικά εἶναι φτωχοί, γιατί δέν ἔχουν τόν αἰώνιο πνευματικό πλοῦτο. Καί ὑπάρχουν οἱ ταπεινοί οἱ ὁποῖοι εἶναι φτωχοί καί ὅμως, ἡ ταπείνωσή τους τούς ἐξασφαλίζει πολύ πνευματικό καί αἰώνιο πλοῦτο.
Στό βιβλίοτοῦ Σοφοῦ Σειράχ, γράφει: «Προσευχή ταπεινοῦ νεφέλαις διῆλθεν» (Σ. Σειράχ,35. 17). Ἐδῶ παρουσιάζει τή δύναμη πού ἔχει ἡ προσευχή τοῦ ταπεινοῦ ἀνθρώπου καί τήν παρρησία ὥστε νά διασχίζει τούς νεφελώδης οὐρανούς καί νά φθάνει στό Θεό.
Ὁ βασιλιάς Δαυΐδ προτείνει τήν ταπείνωσή του στό Θεό καί ζητᾶ νά τοῦ συγχωρεθοῦν οἱ ἁμαρτίες του.« Δές τήν ταπείνωσή μου καί τόν κόπο μου καί συγχώρεσε ὅλες τίς ἁμαρτίες μου».
Ἐκεῖ πού φανερώνεται ὅλο τό μεγαλεῖο τῆς ταπεινοφροσύνης καί οἱ εὐλογημένοι καρποί της εἶναι στήν Καινή Διαθήκη. Σάν δένδρο ἀγλαόκαρπο εἶναι φυτευμένο ἀπό τόν ἴδιο τό Θεό στή γῆ μας, ἀφοῦ Ὁ Θεός Λόγος, τό δεύτερο πρόσωπο τῆς παναγίας Τριάδας, ταπεινώθηκε λαμβάνοντας δούλου μορφή, μόνο καί μόνο γιά νά ἐλευθερώσει τόν ἄνθρωπο ἀπό τή δουλεία τοῦ σατανᾶ, κάνοντας ἔτσι τήν ταπείνωση θεϊκην ἀρετή.
Ἄς δοῦμε πῶς ὁ Ἀπόστολος Παῦλος περιγράφει αὐτή τήν ταπείνωση τοῦ Κυρίου: «Ἐκεῖνος (ὁ Θεός Λόγος) ἄν καί ἦταν στή μορφή τοῦ Θεοῦ, δέν ἐθεώρησεν εὐκαιρία γιά ἀπόλαυσι τό ὅτι ἦταν ἴσος μέ τό Θεό, ἀλλ’ ἐξουδένωσε τόν ἑαυτό του μέ τό νά λάβει τή μορφή δούλου, μέ τό νά ἔλθῃ στή μορφή τῶν ἀνθρώπων, καί ἀφοῦ κατά τή μορφή βρέθηκε ἄνθρωπος (ἀφοῦ πραγματικῶς ἔγινε ἄνθρωπος), ἐταπείνωσε τόν ἑαυτό του μέ τό νά γίνει ὑπήκοος μέχρι θανάτου…» (Φιλιπ.2. 6).
Ὁ Θεάνθρωπος Σωτήρας μας φόρεσε, σάν ἄλλο ἔνδυμα, τήν ταπείνωση καί τή πτωχεία, βιώνοντάς την ὁ ἴδιος καί διδάσκοντάς την καί προτρέπει κι ἐμᾶς νά Τόν μιμηθοῦμε. «…μάθετε ἀπ’ ἑμοῦ ὅτι πρᾶος εἰμι καί ταπεινός τῇ καρδία» (Ματθ.11.29).
Στήν ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία Του ὕψωσε τούς ταπεινόφρονες μέχρι τοῦ οὐρανοῦ, μόλις ἄνοιξε τό στόμα Του, ὁ Κύριος,γιά νά μιλήσει, εἶπε στόν πρῶτο «Μακαρισμό»: «Μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 5.2). Πτωχοί τῷ πνεύματι, ἐδῶ, δέν εἶναι οἱ τρελλοί, ἀλλά εἶναι οἱ ταπεινόφρονες, οἱ ὁποῖοι συναισθανόμενοι τήν πνευματική τους φτώχεια καταφεύγουν στό Θεό γιά νά πλουτίσουν καί γιά τοῦτο εἶναι εὐτυχισμένοι, ἐπειδή γι’ αὐτούς εἶναι ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
Καί οἱ Ἀπόστολοι μιμούμενοι τόν Ἀρχηγό τους, στή διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου, ἐργάζονταν «μετά πάσης ταπεινοφροσύνης», ὅπως μαρτυρεῖ ὁ Λουκᾶς. (Πράξεις, 20.19).
Ἐπειδή ἔχει μεγάλο κέρδος ἡ ταπεινοφροσύνη, δέν τή ζοῦσαν μόνον οἱ ἴδιοι, ἀλλά ζητοῦσαν καί ἀπό τούς χριστιανούς νά τήν ἐφαρμόζουν στή ζωή τους. «Τῇ ταπεινοφροσύνη ἀλλήλους ἡγούμενοι» συμβουλεύει ὁ Παῦλος τούς Χριστιανούς. Δηλαδή μέ ταπεινοφροσύνη νά θεωρεῖτε τούς ἄλλους πιό μεγάλους ἀπό σᾶς καί νά τούς δίνετε τό προβάδισμα.
Ὁ Ἀπόστολος Ἰάκωβος συμβουλεύει τούς πιστούς: «ταπεινώθητε οὖν ἐνώπιον τοῦ Κυρίου καί ὑψώσει ὑμᾶς» (Ἰακ. 4.10). Καί εἶναι σύμφωνο αὐτό μέ τά λόγια τοῦ Κυρίου «Ὁ ταπεινῶν ἑαυτόν ὑψωθήσεται». Τό βραβεῖο πού λαμβάνει ὁ ταπεινός, τόσο στή ζωή αὐτή ὅσο καί στήν αἰώνια εἶναι ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πού τόν ὑψώνει ἐνώπιον ἀνθρώπων καί ἀγγέλων.
Ἐπαναλαμβάνοντες λέμε ὅτι εἶναι μεγάλη ἀρετή ἡ ταπείνωση, γιατί ὁ ταπεινός ἄνθρωπος μιμεῖται τό Θεό ἔμπρακτα, γίνεται πολύ ἀγαπητός καί ἔχει πλούσια τή Χάρη τοῦ Κυρίου. Ἔχει μεγαλύτερο κέρδος ἀπό αὐτό; Εἶναι πάρα πολλά τά παραδείγματα ἀπό τήν Καινή Διαθήκη πού μιλοῦν γιά τήν ταπείνωση, ἀλλά,γιά νά μή μακρυγορήσουμε ἀναφέραμε αὐτά τά λίγα.
Τή μεγάλη ἀξία καί ὠφέλεια πού ἔχει ἡ ταπεινοφροσύνη γνώριζαν ἐκ πείρας οἱ Πατέρες καί οἱ Ὅσιοι τῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας καί ἔχουν ἀσχοληθεῖ πολύ μέ τήν ἀρετήν αὐτή.
Ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος ἀρχίζει τόν ιθ΄ Λόγο του ὡς ἑξῆς: «ἄνθρωπε ταπεινέ, θέλεις νά εὕρεις τήν αἰώνιον ζωήν; Κράτησον τήν πίστην καί τήν ταπείνωσιν εἰς ἑαυτόν· διότι διά τούτων εὑρίσκεις τήν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ…»
Καί στόν κ΄Λόγον του λέγει: «Τόν ταπεινόφρονα οὐδείς μισεῖ ποτέ, οὐδέ ἐπιπλήττει, οὐδέ καταφρονεῖ· ἐπειδή ἀγαπᾶ αὐτόν ὁ δεσπότης αὐτοῦ καί διά τοῦτο ἀγαπᾶται παρά πάντων… Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ κυκλώνει αὐτόν τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, καί τότε ἡ καρδία αἰσθάνεται τή θεία βοήθεια… πληροῦται χαρᾶς καί ὁδηγεῖται πρός τήν προσευχή».
Δηλαδή ἡ ὠφέλεια εἶναι διπλή εἶναι ὅμως καί πολλαπλή, ἐπειδή ἡ μιά ἀρετή ἀκολουθεῖ τήν ἄλλη. Ὁ ταπεινός γίνεται κάτοχος πολλῶν ἀρετῶν. Εὐλογία Θεοῦ! Ὁ Θεός δοξάζει τόν ταπεινό, γιατί ὅπου ταπείνωση ἐκεῖ καί τοῦ Θεοῦ ἡ δόξα φαίνεται νά τρέχει σάν ἄλλη πηγή.
Ὁ ἱερός Χρυσόστομος σέ ὁμιλία του, ἔλεγε: «Δέν ὑπάρχει τίποτε ὅμοιο μέ τήν ταπεινοφροσύνη, Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός ἄρχισε τούς Μακαρισμούς μέ τήν ἀρετή αὐτή…Εἶναι ἀδύνατο χωρίς αὐτή νά σωθοῦμε». Καί ἀλλοῦ προτρέπει: «Ἄν θέλεις νά ἀπολαύσεις παρηγοριά ἀπό τό Θεό, ταπεινώσου, σύντριψε τόν ἑαυτό σου».
Καί ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συμβουλεύει: « Στή χριστιανική ζωή πρέπει νά προσερχόμαστε μέ πολλή προσοχή καί ταπεινοφροσύνη γιά νά λάβουμε τόν πλοῦτο τοῦ Χριστοῦ. Σέ κάθε ἐκδήλωση τῆς ζωῆς μας νά θυμόμαστε νά ἐφαρμόζουμε τήν ταπείνωση τοῦ Κυρίου. Μόνον ἔτσι θά καταστρέψουμε τίς παγίδες τοῦ διαβόλου».
Χαραλάμπους Νεοφύτου (Πρεσβυτέρου)
ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗ, ΕΚΔΟΣΗ ΤΡΙΤΗ
‘’Ορθόδοξος Ὁδοδείχτης
ΠΗΓΗ: https://inpantanassis.blogspot.com
