Μικρή ιστορική αναδρομή
Ο Άθωνας βρίσκεται στην Τρίτη και πιο ξεχωριστή χερσόνησο της Χαλκιδικής και είναι γνωστός σε χριστιανούς και μη, ως Άγιον Όρος. Αυτό γιατί ο απομονωμένος γεωγραφικά και διοικητικά από τον υπόλοιπο κόσμο, αγέρωχος και δύσβατος ορεινός όγκος του Άθωνα, συνεχίζει για περισσότερα από χίλια χρόνια να φιλοξενεί τη σημαντικότερη εστία του Ορθόδοξου μοναχισμού και παραμένει το δώρο που η Παναγία έκανε στους ασκητές, γι΄ αυτό και όλοι οι Αγιορείτες αποκαλούν τον Άθωνα «Περιβόλι της Παναγίας».
…….Οι αρχαίοι Έλληνες όμως ήρθαν να μείνουν στις παραδεισένιες πλαγιές του βουνού πολύ πριν τους καλόγερους, σχηματίζοντας πέντε μεγάλες και ακμαίες πόλεις, στη χερσόνησο του Άθωνα, την οποία ονόμαζαν απλά Ακτή. Οι πέντε Ελληνικές πόλεις της αρχαίας Ακτής ήταν το Δίον, οιΚλεωνές, η Θύσσος, η Ολόφυξος και στη νότια άκρη της Χερσονήσου οιΑκρόθωοι, κάπου εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας. Οι αρχαίες πόλεις της χερσονήσου ακολούθησαν τη μοίρα της υπόλοιπης Ελλάδας και πέρασαν στα χέρια των Μακεδόνων, των Ρωμαίων και αργότερα στους αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Γύρω στον 7ο αιώνα πέρασαν στα βάρβαρα χέρια των πειρατών, οι οποίοι ερήμωσαν εντελώς από ανθρώπους τη χερσόνησο.
Σ’ αυτή την παραδεισένια ερημιά, με τα πλούσια νερά, τα πυκνά δάση και τις απόκρημνες ακτές, άρχισαν να έρχονται μοναχοί μετά τον 8ο αιώνα, είτε ως ασκητές και ερημίτες, είτε ως ομάδες, οι οποίοι δημιούργησαν μικρές κοινότητες, τις Λαύρες, για να μονάσουνε παρέα. Ο Μοναχισμός άρχισε να παίρνει άλλη διάσταση όταν το 963, ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτηςδημιούργησε με βοήθεια από το φίλο του αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά, το πρώτο κοινοβιακό μοναστήρι, τη Μονή Μεγίστης Λαύρας. Το 972 ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής υπέγραψε πάνω σε δέρμα τράγου το τυπικό του Αγίου Όρους, με το οποίο καθορίζονταν οι μορφές μοναχισμού και ένα σωρό τυπικές διαδικασίες. Μετά τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη, πολλοί μοναχοί άρχισαν να έρχονται στο Όρος και μέχρι το τέλος του 11ου αιώνα είχαν δημιουργήσει περισσότερα από είκοσι μεγάλα μοναστήρια που υπάρχουν και σήμερα, και ακόμη αναρίθμητα κελιά και λαύρες.
…….Όταν οι σταυροφόροι κυρίευσαν το 1204 τηνΚωνσταντινούπολη, το Άγιον Όρος πέρασε στη φράγκικη κυριαρχία, και ο καρδινάλιος Βενέδικτος χάρισε την ιερή χερσόνησο στους βαρόνους της Χαλκιδικής, οι οποίοι με έδρα την Ουρανούπολη δεν άφησαν μοναστήρι που να μην το κατακλέψουν. Τα πράγματα διορθώθηκαν όταν οι βυζαντινοί αυτοκράτορες ξαναπήραν την Αθωνική Χερσόνησο υπό την προστασία τους και βοήθησαν πλουσιοπάροχα μοναχούς και μοναστήρια. Έτσι το 14ο αιώνα, το Άγιον Όρος έγινε σπουδαιότατο καλλιτεχνικό και πνευματικό κέντρο, στο οποίο συγκεντρώθηκαν πολλοί επιφανείς λόγιοι και πνευματικοί άνδρες. Εκείνη την εποχή δημιουργήθηκαν και τα τελευταία από τα μεγάλα κοινοβιακά μοναστήρια. Οι Τούρκοι πρωτοέφτασαν στο Άγιον Όρος στα μισά του 14ου αιώνα ως πειρατές, και συνέχισαν την καταστρεπτική τους δράση αργότερα, ως κατακτητές της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η μοναστική πολιτεία παραδόθηκε σε αγάδες, μπέηδες και τάγματα γενιτσάρων, πληρώνοντας απίστευτα ποσά σε φόρους και χαράτσια και οι Αγιορείτεςπροσπαθούσαν να επιβιώσουν με τις χορηγίες που τους προσέφεραν οι ηγεμόνες από τις παραδουνάβιες χώρες. Η μίζερη πλέον οικονομία των κοινοβιακών μοναστηριών επέβαλε σχεδόν παντού το ιδιορρυθμικόκαθεστώς. Σύμφωνα με αυτό, κάθε μοναχός μπορούσε να έχει δική του περιουσία και ήταν υποχρεωμένος να εξασφαλίζει μόνος του τα προς το ζην, να τρώει μόνος του και να προσεύχεται επίσης μόνος του. Η ιδιορρυθμία έκανε πολλούς μοναχούς να δημιουργήσουν δικές τους ομάδες, έξω από τα είκοσι κοινοβιακά μοναστήρια. Σ’ αυτά τα καλογεροχώρια τα οποία ονομάστηκαν σκήτες, οι μοναχοί συλλειτουργούσαν μόνο την Κυριακή, οπότε έτρωγαν και μαζί. Οι αθωνικές σκήτες πολλαπλασιάστηκαν κυρίως τον 18ο αιώνα.
…….Το 1704 ιδρύθηκε στο Άγιον Όρος η Αθωνιάδα Σχολή, η οποία συγκέντρωσε πολλούς σπουδαίους δασκάλους. Στα χρόνια που ακολούθησαν τα μοναστήρια μεγάλωσαν, αναστηλώθηκαν οι κατεστραμμένες πτέρυγες, νέοι μοναχοί ήρθαν στο Όρος και, παρ’ όλους τους ληστρικούς φόρους που είχαν επιβάλλει οι Τούρκοι στις μονές, η Αθωνική πολιτεία γνώρισε μια νέα περίοδο ακμής, η οποία έληξε βάναυσα όταν καταπνίγηκε η Ελληνική επανάσταση στη Χαλκιδική. Το Άγιον Όρος λεηλατήθηκε άγρια από τους Τούρκους, λαϊκοί και μοναχοί κατασφαχθήκαν και ένα αστρονομικό πρόστιμο έπεσε πάνω στην ήδη τσακισμένη οικονομία των μοναστηριών. Τα πράγματα ηρέμησαν κάπως μετά το 1826 και οι κυνηγημένοι από τους Τούρκους μοναχοί άρχισαν να επιστρέφουν στα ρημαγμένα μοναστήρια τους. Κοντά στο τέλος του 19ου αιώνα, όταν απλώθηκε στα Βαλκάνια ο Πανσλαβισμός, ένα μεγάλο πλήθος από Ρώσους μοναχούς έκανε κυριολεχτικά απόβαση στοΆγιον Όρος. Οι Ρώσοι εγκαταστάθηκαν στη Μονή Παντελεήμονος και αξίωσαν εκτάσεις, κελιά και σκήτες στον Άθωνα, υπό την καθοδήγηση βέβαια του Ρώσικου Προξενείου, το οποίο προσπαθούσε να επιβληθεί όπου μπορούσε στα ταραγμένα Βαλκάνια.
…….Οι προσπάθειές τους έπεσαν στο κενό, μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, όταν το νέο καθεστώς εγκατέλειψε τους Ρώσους μοναχούς και τα μοναστήρια τους στο έλεος του θεού.
Στις 5 Νοεμβρίου του 1912, υψώθηκε στο λιμανάκι της Δάφνης ηΕλληνική σημαία και το 1924 το Ελληνικό κράτος αναγνώρισε με νόμο το καθεστώς του Αγίου Όρους. Ο αγιορείτικος μοναχισμός πέρασε μια μεγάλη κάμψη στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα αλλά μετά το 1974 ο αριθμός των μοναχών στο Όρος άρχισε να αυξάνει. Σήμερα ζουν στο Άγιον Όρος περίπου 2000 μοναχοί, οι περισσότεροι νέοι και μορφωμένοι.
Μερικές πρακτικές πληροφορίες
Για να πάτε στο Άγιο Όρος θα πρέπει να ακολουθήσετε μια συγκεκριμένη διαδικασία, η οποία ξεκινάει με ένα τηλεφώνημα στο γραφείο προσκυνητών Αγίου Όρους στη Θεσσαλονίκη (τηλ. 2310 252575 ) Εκεί αφού δηλώσετε τα στοιχεία σας, θα σας ενημερώσουν και για την κοντινότερη ημερομηνία κατά την οποία θα υπάρχουν κενές θέσεις. Αυτό συμβαίνει γιατί, ενώ υπάρχει πολύ μεγάλη προσέλευση προσκυνητών, μόνο 120 άτομα με κανονικό διαμονητήριο επιτρέπεται να μπαίνουν στο Άγιον Όρος καθημερινά. Το διαμονητήριο είναι το έντυπο που χορηγεί η Ιερά επιστασία και στο οποίο σας επιτρέπει να μείνετε και να φιλοξενηθείτε στα αγιορειτικά μοναστήρια για τρεις (3) νύχτες και την τέταρτη ημέρα θα πρέπει να αναχωρήσετε.
Ο χρόνος παραμονής και φιλοξενίας σας, τυπικά μπορεί να παραταθεί εφ’ όσον έχετε κάποιο σημαντικό λόγο, αρκεί βέβαια να τον δεχτεί η Ιερά επιστασία στις Καρυές, όπου θα πάτε για να ζητήσετε παράταση του διαμονητήριου σας.
…….Αν έχετε δεχθεί πρόσκληση από κάποιο γνωστό σας στο Άγιον Όρος, τότε θα πάρετε το ειδικό διαμονητήριο, με το οποίο έχετε ίδια διάρκεια παραμονής αλλά μόνο στο μοναστήρι το οποίο σας προσκάλεσε. Μεκανονικό διαμονητήριο, κάθε μοναστήρι μπορεί να σας φιλοξενήσει για ένα μόνο βράδυ, οπότε θα πρέπει πάντα να προγραμματίζετε την επόμενή σας ημέρα στο Όρος. Στο πίσω μέρος του διαμονητήριου υπάρχει ο κατάλογος με τα τηλέφωνα των Μονών που δέχονται προσκυνητές και των Μονών όπου θα πρέπει να κλείσετε θέση τηλεφωνικά.
Κατάλληλος καιρός να πραγματοποιήσετε επίσκεψη στο Άγιον Όρος, είναι 15 Απριλίου με 15 Ιουνίου και 15 Σεπτεμβρίου με 15 Νοεμβρίου.
Αφού λοιπόν κάνετε την τηλεφωνική κράτηση για να μπείτε στοΆγιον Όρος, μπορείτε, πριν φθάσετε, τουλάχιστον 20 μέρες νωρίτερα, να κανονίσετε τις επισκέψεις και τη διαμονή σας, επικοινωνώντας με τα μοναστήρια (τα τηλέφωνα θα τα βρείτε στη συνέχεια) και ρυθμίζοντας κυρίως τις διανυκτερεύσεις σας. Την ημέρα που θα μπείτε στο Άγιον Όροςθα πρέπει να βρίσκεστε στις 08:00 το πρωί στο γραφείο προσκυνητών του Αγίου Όρους στην Ουρανούπολη ή στην Ιερισσό αν πρόκειται να επισκεφθείτε μοναστήρια της Ανατολικής πλευράς.
Στην Ουρανούπολη λειτουργεί φυλασσόμενο υπαίθριο δημοτικόParking, όπου μπορείτε να αφήσετε το Ι.Χ. αυτοκίνητό σας, χωρίς να έχετε την έγνοια του, αν θα το βρείτε σώο στην έξοδό σας από το Όρος.
Στην Ουρανούπολη μπορούμε να φθάσουμε είτε μέσω Εγνατίας Οδού(έξω από την Θεσσαλονίκη) – (Έξοδο για το Αγιο Όρος πριν την Ασπροβάλτα) – Σταυρού Θεσσαλονίκης – Ολυμπιάδας – Στρατώνι –Ιερισσός – Ν. Ρόδα – Ουρανούπολη, είτε μέσω Περιφερειακής Οδού Θεσσαλόνίκης (διασταύρωση Καλοχωρίου) – αυτοκινητόδρομο για Χαλκιδική (διασταύρωση για Ν. Ραιδεστό) – Γαλάτιστα – Αρναία –Στρατώνι – Ιερισσός – Ν. Ρόδα – Ουρανούπολη. Η πιο καλύτερη διαδρομή είναι μέσω Σταυρού.
…….Μόλις φθάσουμε στο Γραφείο Προσκυνητών του Αγίου Όρουςστην Ουρανούπολη , και αφού δείξουμε την αστυνομική μας ταυτότητα, παίρνουμε το διαμονητήριο, πληρώνοντας 25 Ευρώ (Μάιος 2012).
…….Αφού έχουμε στα χέρια μας το Διαμονητήριο, παίρνουμε εισιτήριο για το Φεριμπότ από το πρακτορείο που βρίσκεται στην παραλία δίπλα στον Πύργο.
…….Το Φέριμποτ ξεκινά από το Λιμανάκι της Ουρανούπολης (καιρού επιτρέποντος) στις 09:45. Μετά από 2 περίπου ώρες θα φθάσετε στο Λιμανάκι της Δάφνης, όπου ξεκινάει ουσιαστικά η επίσκεψή σας στο Άγιον Όρος.
Οδικό δίκτυο και μεταφορές
Το 1963 ανοίχτηκε ο πρώτος χωματόδρομος στη χερσόνησο τουΆθωνα και ήταν ο δρόμος που συνδέει το λιμανάκι της Δάφνης με τιςΚαρυές. Μέχρι τότε η επικοινωνία στο Άγιον Όρος γινόταν με καΐκια (στα παραθαλάσσια μοναστήρια) και βέβαια με μονοπάτια, μέσα από τα δάση και τις απότομες πλαγιές. Με αφορμή κάποιες πυρκαγιές, δημιουργήθηκαν πριν μια δεκαετία περίπου ένα πυκνό δίκτυο δασικών δρόμων οι οποίοι ενώνουν τα περισσότερα μοναστήρια, σκήτες και κελιά μεταξύ τους. Έτσι σήμερα στοΆγιον Όρος κυκλοφορούν πλέον αρκετά οχήματα και ανάμεσά τους τα πιο ενδιαφέροντα για τους προσκυνητές τα αγιορείτικα ταξί (μικρά αυτοκίνητα 15 θέσεων) τα οποία κυρίως οδηγούν μοναχοί.
Μόλις φθάσετε στη Δάφνη (γύρω στις 12 το μεσημέρι) και ο προορισμός σας είναι Μονή της ανατολικής πλευράς, θα σας περιμένουν δύο λεωφορεία που με αντίτιμο εισιτηρίου τριών Ευρώ θα σας μεταφέρουν στιςΚαρυές. Τα ίδια λεωφορεία κάνουν στις 10:45 κάθε πρωί το δρομολόγιοΚαρυές – Δάφνη, ώστε οι προσκυνητές που φεύγουν από το Όρος να προλάβουν το πλοίο προς Ουρανούπολη.
…….Στις Καρυές πλέον θα απευθυνθείτε στους ταξιτζήδες μοναχούς ώστε να σας πάνε στα απομακρυσμένα μοναστήρια, γιατί στα κοντινά καλό είναι να πάτε με τα πόδια περπατώντας μέσα σε σκιερά λιθόστρωτα μονοπάτια. Τα κυριότερα δρομολόγια είναι α. Καρυές – Μεγίστης Λαύρας – Σκήτη Προδρόμου (με ενδιάμεσες στάσεις στα μοναστήρια Ιβήρων – Φιλοθέου – Καρακάλλου ή όπου αλλού θελήσετε, αρκεί να είναι πάνω στον κεντρικό δρόμο)
β. Καρυές – Μ. Βατοπεδίου
γ. Καρυές – Παντοκράτορος και Σταυρονικήτα.
Στις παραθαλάσσιες μονές Δοχειαρίου – Ξενοφώντος – Παντελεήμονος καθώς και για τις Μονές Ζωγράφου και Κωνσταμονήτουμπορείτε να φθάσετε με το πλοίο που προσεγγίζει στους αρσανάδες των μονών τους καθώς έρχεται από την Ουρανούπολη ή καθώς φεύγει από τηνΔάφνη για την Ουρανούπολη.
Στα μοναστήρια Σιμωνόπετρας – Γρηγορίου – Διονυσίου – Αγίου Παύλου και στη Σκήτη της Αγίας Άννας μπορείτε να πάτε με το καραβάκι που φεύγει από τη Δάφνη στις 12:45 κάθε μεσημέρι. Στη Σιμωνόπετραμπορείτε να πάτε και με αυτοκίνητο της Μονής που αναχωρεί κάθε μεσημέρι μετά την άφιξη του πλοίου από την Ουρανούπολη.
Τα υπόλοιπα μοναστήρια, σκήτες και κελιά συνδέονται με ένα πυκνό δίκτυο μονοπατιών. Τα κυριότερα και καλύτερα μονοπάτια και δρόμοι είναι επαρκώς σηματοδοτημένα. Τα περισσότερα μονοπάτια είναι θαυμάσιες διαδρομές μέσα σε πυκνά δάση με πυκνή βλάστηση με νερά να τρέχουν ολόγυρα, με υπέροχη θέα στις απόκρημνες ακτές του Άθω. Όσο και αν προτιμάτε την άνεσή σας και την μετακίνηση με αυτοκίνητα, βάλτε στο πρόγραμμά σας τουλάχιστον μία ή δύο επισκέψεις σε μοναστήρια στα οποία θα φθάσετε με πεζοπορία μέσα από τα ωραία λιθόστρωτα αγιορείτικα μονοπάτια.
Αγιορείτικη Ζωή και συνήθειες
Μέσα στα χίλια και πλέον χρόνια ζωής της μοναστικής Αθωνικής Πολιτείας, διαμορφώθηκαν διάφορα είδη μοναχισμού. Σήμερα υπάρχουν ουσιαστικά τα εξής: Ο κοινοβιακός μοναχισμός στα είκοσι μεγάλα μοναστήρια, οι σκήτες, τα κελιά, οι καλύβες, τα καθίσματα και οιελάχιστοι ερημίτες που μένουν στα Ησυχαστήρια ή Ασκητήρια. Μέχρι πρόσφατα υπήρχε και ο Θεσμός της ιδιορρυθμίας σε ορισμένες μεγάλες Μονές αλλά σήμερα δεν υπάρχει πια ούτε ένα ιδιόρρυθμο Μοναστήρι, αφού το τελευταίο – Ι. Μονή Παντοκράτορος – έγινε κοινόβιο το 1992.
Τα μεγάλα κοινοβιακά μοναστήρια είναι αυτά που δικαιολογημένα θα τραβήξουν περισσότερο στις πρώτες επισκέψεις σας το ενδιαφέρον σας. Μόλις φθάσετε σε κάποιο από αυτά θα πάτε κατ΄ ευθείαν στο αρχονταρίκι, δηλαδή στο χώρο υποδοχής των προσκυνητών, όπου θα σας υποδεχθεί ο αρχοντάρης, ο οποίος θα σας προσφέρει ένα ποτηράκι με αρωματικόαγιορείτικο τσίπουρο, λουκούμια, καφέ και παγωμένο νερό. Αμέσως μετά και αφού πρώτα συμπληρώσετε τα στοιχεία σας και το αριθμό του διαμονητήριου στο βιβλίο επισκεπτών – προσκυνητών της Μονής, οαρχοντάρης θα σας δώσει δωμάτιο, το οποίο πάντα θα το μοιραστείτε με άλλους προσκυνητές.
Το πρώτο πράγμα που ξεχνάει κανείς όταν μπαίνει σε ένα αθωνικό μοναστήρι είναι το ρολόι του. Τα περισσότερα από τα είκοσι κοινοβιακά μοναστήρια συνεχίζουν να μετρούν το χρόνο όπως οι βυζαντινοί, με το ξεκίνημα της νέας μέρας να γίνεται ακριβώς την ώρα που δύει ο Ήλιος. Πως είναι όμως μια τυπική ημέρα για τους μοναχούς; Την ώρα που δύει ο ήλιος, όλοι οι μοναχοί πηγαίνουν στο κελί τους και αφού ξεκουραστούν και ησυχάσουν, ξεκινούν τη βαθιά μελέτη και την προσευχή τους. Μαζί τους έχουν πάντα ένα κομποσκοίνι, ένα μακρύ μάλλινο κορδόνι με πολλούς κόμπους. Περίπου στις τρεις μετά τα μεσάνυχτα (με την πολιτική ώρα) ένας μοναχός περιδιαβαίνει τις σκοτεινές αυλές του μοναστηριού χτυπώντας τοτάλαντο, μία ξύλινη σανίδα την οποία κρατά στο χέρι του και την χτυπά με ένα ξύλινο σφυρί. Έτσι καλεί τους μοναχούς στον κεντρικό ναό της Μονής, ο οποίος λέγεται Καθολικό. Εκεί ξεκινάει η νυχτερινή ομαδική προσευχή. Σε μια μισοφωτισμένη γωνιά ένας μοναχός , ο αναγνώστης, διαβάζει μουρμουριστά την ακολουθία του Μεσονυκτικού. Μετά το Μεσονυκτικό, θα ψαλλούν ο Όρθρος, οι Ώρες και τέλος η Θεία Λειτουργία. Μόλις τελειώσει η Θεία Λειτουργία, συνήθως γύρω στις 7 το πρωί(πολιτική ώρα), ακολουθεί η Τράπεζα, δηλαδή το πρώτο γεύμα της ημέρας, το οποίο σερβίρεται σ΄ έναν ομώνυμο χώρο κοντά στο Καθολικό. Οι μοναχοί τρώνε σιωπηλοί, ακούγοντας τον αναγνώστη, ένα μοναχό ο οποίος διαβάζει συνήθως το βίο του αγίου της ημέρας. Όταν η τράπεζα τελειώσει, οι μοναχοί αποσύρονται για λίγο και στη συνέχεια πηγαίνουν όλοι στα καθημερινά τουςδιακονήματα, δηλαδή στις εργασίες τους. Γύρω στις 4:30 το απόγευμα το τάλαντο καλεί τους μοναχούς στη λειτουργία του Εσπερινού, μετά το τέλος της ακολουθεί το δείπνο στην Τράπεζα. Στη συνέχεια ψάλλεται το σύντομοαπόδειπνο και στη συνέχεια γίνεται από τους προσκυνητές η προσκύνηση των ιερών λειψάνων της μονής. Οι μοναχοί, καθώς δύει ο ήλιος και έρχεται η νύχτα, αποσύρονται στα κελιά τους για να αφοσιωθούν στην προσευχή τους, ενώ παράλληλα κλείνουν οι βαριές πόρτες της Μονής.
Σε αυτό το αυστηρό πρόγραμμα μαθαίνουν να συντονίζονται και οι προσκυνητές οι οποίοι θα ξυπνήσουν για να παρακολουθήσουν την νυχτερινή θεία λειτουργία, η οποία είναι πραγματικά μαγευτική. Αφού τελειώσει η θεία λειτουργία, μέσα στο μισοσκόταδο πολλές φορές της αυγής, θα περάσετε μετά τους μοναχούς στην τράπεζα, όπου θα σας περιμένει ένα πλούσιο γεύμα (εκτός από τις ημέρες νηστείας οπότε σερβίρεται συνήθως τσάι, ελιές και χαλβάς), το οποίο είναι ακόμη πλουσιότερο τις εορτάσιμες ημέρες και τις Κυριακές, και περιλαμβάνει οπωσδήποτε Ψάρι. Τα περισσότερα από τα αγιορείτικα γεύματα συνοδεύονται από εξαιρετικό κρασί, φτιαγμένο από τα αμπέλια του Άθωνα. Στα αγιορείτικα μοναστήρια επίσης θα απολαύσετε το νοστιμότερο ψωμί που υπάρχει στο ελληνικό έδαφος. Το φαγητό όμως είναι για τους μοναχούς μια πολύ αυστηρή διαδικασία, την οποία θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να την σεβαστείτε. Κατ΄ αρχήν μόλις μπείτε στην τράπεζα, θα καθίσετε εκεί που θα σας υποδείξει ο Τραπεζάρης (ο υπεύθυνος μοναχός για την τράπεζα) και μετά την προσευχή θα αρχίσετε το γεύμα σας. Όσο τρώτε ακούτε τον αναγνώστη να διαβάζει το βίο των αγίων, χωρίς να ακούγεται καμιά άλλη φωνή. Θα πρέπει να κάνετε ησυχία, να μη χτυπάτε τα μαχαιροπήρουνα , να μη μιλάτε καθόλου με τους συνδαιτυμόνες προσκυνητές.
Από την στιγμή που θα φθάσετε σε κάποιο μοναστήρι έχετε αρκετό χρόνο για να δείτε (αλλά όχι και να φωτογραφήσετε, αφού στο εσωτερικό των περισσοτέρων μονών απαγορεύεται ρητά η φωτογράφηση) πολλά από αυτά είναι ένα τεράστιο βυζαντινό μουσείο. Η πιο συνηθισμένη γνωριμία με την ιστορία της Μονής, είναι μια μικρή διήγηση για το παρελθόν της Μονής, όπου ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις θαυματουργικές εικόνες του καθολικού, και τη μυθολογία που τις συνοδεύει. Αυτή η διήγηση γίνεται συνήθως μέσα στο καθολικό, μετά τον απόδειπνο, από τον ιερέα μοναχό και σχεδόν πάντα στη συνέχεια παρουσιάζονται τα ιερά λείψανα για να προσκυνήσουν οι πιστοί.
…….Πρέπει βέβαια να ξέρετε, αν είστε καπνιστές, ότι το κάπνισμα απαγορεύεται αυστηρά σε όλους τους χώρους των μονών εκτός από μερικά μοναστήρια, στα οποία υπάρχουν κάποιοι μικροί χώροι όπου επιτρέπεται το κάπνισμα (συνήθως εξώστες , μπαλκόνια και κιόσκια)
Εκτός από τα μεγάλα κοινοβιακά μοναστήρια, στο Άγιον Όροςυπάρχουν αρκετές Σκήτες, οι οποίες ανήκουν στις διάφορες μονές. Σκήτεςονομάζουμε μικρές ομάδες από κελιά σαν μικρά χωριουδάκια, στο κέντρο των οποίων υπάρχει ένας κεντρικός ναός, ο οποίος λέγεται Κυριακόν,(επειδή μαζεύονται εκεί οι μοναχοί κάθε Κυριακή ή Γιορτή για τη Θεία λειτουργία). Τα Κελιά είναι ευρύχωρα μοναστικά οικοδομήματα, σαν αγροτικά σπίτια, με ναό ενσωματωμένο σ’ αυτά και κάπως μεγάλη εδαφική περιοχή, ανάλογα με την ιστορία και την συγκρότησή τους. Παραχωρούνται από τις μονές σε μια ομάδα από τρεις ή και περισσότερους μοναχούς, που ασχολούνται κυρίως με την γεωργία και με άλλες εργασίες. Οι Καλύβεςείναι οικοδομές γενικά μικρότερες από τα κελιά με ναό επίσης ενσωματωμένο σ’ αυτές αλλά χωρίς γεωργική έκταση. Οι μοναχοί εδώ ζουν οικογενειακά, όπως δηλαδή στις σκήτες και Κελιά και ασχολούνται με τις τέχνες και τα εργόχειρα. Πολλές καλύβες μαζί δίνουν την εντύπωση ενός συνοικισμού, χωρίς καμιά οργάνωση και σχέση μεταξύ τους. Συνήθως ζουν δύο μοναχοί εκ των οποίων ο ένας είναι ο Γέροντας και ο άλλος ο Υποτακτικός του. Όταν ο γέροντας πεθάνει ο υποτακτικός του κληρονομεί την καλύβα και όλα τα υπάρχοντα του μακαρίτη μοναχού.
…….Τα καθίσματα είναι μικρά κτίσματα, σαν τις καλύβες και βρίσκονται κοντά στη μονή, στην οποία και ανήκουν. Σε αυτά μένει μόνο ένας μοναχός, που παίρνει τα τρόφιμα από την μονή πληρώνοντας ένα μικρό χρηματικό ποσό.
Τα Ησυχαστήρια ή Ασκητήρια, βρίσκονται σε ερημικούς και απόκρημνους τόπους, κυρίως στο νότιο , νοτιοδυτικό μέρος της χερσονήσου και εμφανίζονται σαν μικρές καλύβες ή σπηλιές λίγο διαρρυθμισμένες που θα μπορούσε να τα παρομοιάσει κανείς με απομονωμένες αετοφωλιές. Εδώ έρχονται οι μοναχοί που επιθυμούν αυστηρότερη και χωρίς εμπόδια άσκηση.
Τα μοναστήρια και Οι Σκήτες
Το Άγιον Όρος είναι ένας χώρος πρωτίστως ιερός. Ακόμη και αν οι αφορμές για την πρώτη επίσκεψή σας είναι ποικίλες, το ταξίδι καταλήγει να γίνεται τελικά προσκυνηματική εμπειρία. Τα πλήθη των επισκεπτών καταλήγουν στα «Ιερά Καθιδρύματα», από τις μεγάλες μονές ως τα μικρά και συχνά άγνωστα στους πολλούς Κελία. Δεν υπάρχει γωνιά του Αγίου Όρους που να μην αποτελεί πια προορισμό. Και η φημισμένη αγιορείτικη φιλοξενία συνηγορεί σ’ αυτό. Ωστόσο, εκείνοι που θα καταλήξουν στα πολυάριθμα ‘’Εξαρτήματα’’ είναι σχεδόν πάντα οι λιγότεροι –συνήθως, πιο τακτικοί επισκέπτες. Οι υπόλοιποι, θα σκορπίσουν στις μονές, ήδη από την αρχή του παράπλου. Τα μοναστήρια μονοπωλούν την πλειοψηφία των επισκεπτών, όχι μόνο γιατί έχουν εκ των πραγμάτων αυξημένες δυνατότητες φιλοξενίας, αλλά και γιατί παρουσιάζουν συγκεντρωμένα τα περισσότερα από εκείνα που θα αναζητούσε κανείς στο ταξίδι.
Ζωντανά μνημεία καθαυτά, συναγωνίζονται θα έλεγε κανείς το ένα το άλλο. στην ιστορία, τα κειμήλια, την τέχνη και την θρησκευτικότητα. Το καθένα τους με μια τουλάχιστον θαυματουργική εικόνα, με δικούς του αγίους, – από τους πρώτους κτήτορες μέχρι τις σύγχρονες μορφές – και με μια παράδοση ζωντανή μέσα από τα κύματα αιώνων, τα αγιορείτικα μοναστήρια είναι η αρχή και το τέλος της εμπειρίας σας.
Η πρόσβαση, ευκολότερη η δυσκολότερη, είναι δυνατή παντού. Τα πάντα συνδέονται μεταξύ τους με περισσότερους από έναν τρόπους τις περισσότερες φορές. Πέρα από την δυνατότητα του παράπλου των ακτών, και τους λίγους αμαξιτούς δρόμους συμπληρώνει ένα δίκτυο δασικών χωματόδρομων και λιθόστρωτων μονοπατιών.
Ξεκινώντας από την Ουρανούπολη, στον παράπλου από τα δυτικά, τα πρώτα μοναστήρια μοιράζονται κατά μήκος της ακτογραμμής, είτε στο επίπεδο της Θάλασσας, είτε σε μικρή απόσταση από αυτήν , προς το εσωτερικό. Στην πραγματικότητα το πλοιάριο της γραμμής εκτελεί μια ακτοπλοϊκή διαδρομή από Αρσανά (είναι το ιδιότυπο μικρό παραθαλάσσιο κτηριακό συγκρότημα του μοναστηριού, όπου φυλάσσονται οι βάρκες ή το πλοιάριο της Μονής. Από την άλλη χρησιμοποιείται και σαν προσωρινός αποθηκευτικός χώρος των εφοδίων που αποβιβάζονται με το πλοιάριο της γραμμής.) – σε Αρσανά μέχρι τη Δάφνη.
Περιήγηση στο Άγιον Όρος
Έχοντας μόνο τρεις μέρες στη διάθεσή σας, είναι απολύτως αδύνατο να δείτε και να επισκεφθείτε τα πάντα. Συνήθως, μετά την πρώτη επίσκεψη, και χωρίς να έχει σημασία ό σκοπός αυτής της πρώτης επίσκεψης, ακολουθούν πολλές , πάρα πολλές προσκυνηματικές επισκέψεις που τελειωμό δεν έχουν. Πριν ξεκινήσετε την επίσκεψή σας στην ιερή πολιτεία, καλό είναι να κάνετε ένα προγραμματισμό σχετικά με το που θα πάτε και τι θα δείτε, καθώς και το που θα φιλοξενηθείτε.
Ουρανούπολη – Δάφνη – Καρυές – Σκήτη Αγίου Ανδρέα
Ορανούπολη. Βρίσκεται στα σύνορα του ανθρώπινου με το θείο, καθώς ενώνει το Άγιον Όρος με την υπόλοιπη Ελλάδα. Είναι ένα πανέμορφο ψαροχώρι, με ιστορικό και αρχιτεκτονικό μεγαλείο, αλλά και πολλαπλές ευκαιρίες για ξεκούραση και ηρεμία. Χαρακτηριστικό της Ουρανούπολης, η γαλήνη που επικρατεί προκαλώντας ανάταση ψυχής και στον περισσότερο κουρασμένο από την καθημερινότητα επισκέπτη. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς την Ουρανούπολη από την προηγούμενη μέρα που θα εισέλθει στο Όρος, να διανυκτερεύσει σε ένα από τα πάμπολλα ξενοδοχεία ή τις Πανσιόν της, ώστε την ημέρα εισόδου στο Όρος να είναι ξεκούραστος και ψυχικά προετοιμασμένος. Θα περάσετε αξέχαστες στιγμές στα γραφικά ταβερνάκια της Ουρανούπολης με την συντροφιά σας. Υπάρχουν πολλές μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες για όλα τα γούστα και όλα τα βαλάντια.
Η Ουρανούπολη πήρε το όνομά της από την αλεξανδρινή πόλη που ίδρυσε το 315 π.Χ. ο Αλέξανδρος ο γιος του Αντιπάτρου και αδελφός τουΚασσάνδρου. Η πόλη αυτή κτίστηκε πάνω στα ερείπια της Σάνης αποικίας των Ανδρείων, την οποία κατάστρεψε ως και τα θεμέλια ο Φίλιππος ο Β΄ . Νομίσματα που βρέθηκαν στην περιοχή φέρουν την επιγραφή «ΟΥΡΑΝΙΑΣ ΠΟΛΕΩΣ» και άλλα «ΟΥΡΑΝΙΔΩΝ ΠΟΛΕΩΣ» και παράσταση τηςΟυρανίας Αφροδίτης, καθισμένης σε σφαίρα από τη μία όψη και από την άλλη τον ήλιο ακτινοστεφή με οκτώ ακτίνες. Όταν κατά τον 10ο Αιώνα ιδρύθηκαν στην χερσόνησο του Άθω τα πρώτα μοναστήρια, ένα από αυτά ήταν και η «Μονή Ζυγού» ή «Φραγκόκαστρο» που βρίσκεται κοντά στηνΟυρανούπολη, όπου ασκήθηκε για ένα περίπου χρόνο ο Όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, ιδρυτή της Ι. Μονής Μεγίστης Λαύρας.
Σήμερα μόνο μερικά ερείπια υπάρχουν από την «Μονή Ζυγού». Στο χώρο πραγματοποιείται ανασκαφή και έχουν αποκαλυφθεί σημαντικά ευρήματα. Ακόμη κατέχει το σπουδαίο προνόμιο να είναι η μοναδική μονή του Άθω έξω από το Άγιο Όρος, και επομένως επισκέψιμη από τις γυναίκες.
Στις αρχές του 14ου αιώνα χτίστηκε από τη Μονή Βατοπεδίου οΒυζαντινός Πύργος που δεσπόζει στην άκρη του χωριού και κοντά στην προβλήτα του λιμανιού. Ο σκοπός του Πύργου ήταν η προστασία του μετοχίου της Μονής και είναι ο πιο μεγάλος και ο πιο καλά διατηρημένος σε όλη τη Χαλκιδική.
Το 19ο αιώνα γκρεμίζεται από σεισμό ο τελευταίος όροφος του Πύργου. Μετά την επισκευή του πήρε την τελική σημερινή μορφή.
Μετά την Μικρασιατική καταστροφή, πρόσφυγες από τα νησιά τουΜαρμαρά στην Προποντίδα συγκεντρώθηκαν στο χώρο του Πύργου, και βρήκαν προσωρινή στέγη, στα κοντινά του κτήρια και σε αντίσκηνα. Το 1926 κτίστηκαν από μια Γερμανική Εταιρεία τα πρώτα σπίτια του χωριού. Κάποια από τα πρώτα σπίτια σώζονται μέχρι σήμερα.
Τη 10ετία του 1960 έρχονται οι πρώτοι τουρίστες, κατασκευάζονται δρόμοι, έρχεται ο ηλεκτρισμός και κτίζεται το Ξενία.
Σήμερα η Ουρανούπολη θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα θέρετρα της Χαλκιδικής.
Δάφνη. Κατάληξη της θαλάσσιας διαδρομής, όταν εισέρχεται κανείς στο Όρος από την Ουρανούπολη είναι το λιμάνι της Δάφνης. Στο μέσο περίπου της Δυτικής ακτογραμμής, ο χώρος λειτουργεί ως κύριο λιμάνι τουΑγίου Όρους.
Στην αρχαιότητα υπήρξε ιερό του Δαφναίου Απόλλωνα. Περί το 1044υπήρχε εκεί η Ι. Μονή Δοχειαρίου η οποία ερημώθηκε από πειρατικές επιδρομές, οπότε μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση. Το μεγαλύτερο τμήμα της ανήκει στην εδαφική έκταση της Ι. Μονής Ξηροποτάμου και το νοτιότερο στην Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας.
Εδώ δένουν τα πλοία από τον «κόσμο» και από εδώ ξεκινά το δεύτερο κομμάτι της διαδρομής προς την πρωτεύουσα ή η μετεπιβίβαση στα μικρότερα πλοιάρια που παραπλέουν το νότιο μισό της χερσονήσου. Εκτός από το Τελωνείο και το σταθμό του Λιμενικού, ο χώρος φιλοξενεί ορισμένες ακόμα βασικές υπηρεσίες (ταχυδρομείο, ΟΤΕ,) και ένα μικρό αριθμό εγκαταστάσεων για κάλυψη βασικών αναγκών (αποθήκες, εστιατόριο, καταστήματα αναμνηστικών κλπ.). Συνήθως γνωρίζει κανείς την Δάφνη ως ένα ενδιάμεσο σταθμό προς και από τον Άθω, στο σύντομο χρονικό διάστημα της παραμονής του εκεί. Αυτές τις ώρες , το υποτυπώδες λιμάνι βουίζει από πυκνή κίνηση, με τον κόσμο να πηγαινοέρχεται και εμπορεύματα να φορτώνονται ή να ξεφορτώνονται.
…….Λίγο μετά, αφού το πλοίο ξεκινήσει για την Ουρανούπολη, και τα λεωφορεία ξεκινήσουν για Καρυές, η Δάφνη αλλάζει πρόσωπο. Οι λιγοστοί άνθρωποι που παραμένουν εκεί δεν αρκούν για να επηρεάσουν την εικόνα μιας παράξενης ερημιάς που κυριαρχεί παντού με ένα ατόφιο αέρα του χθες.
Καρυές. Από τη Δάφνη, ξεκινάει ένας καλοφτιαγμένος δρόμος με κυβόλιθους από γρανίτη που ανηφορίζει φιδωτά την απότομη πλαγιά τουΆθω, προσφέροντας καταπληκτική θέα στον όρμο της Δάφνης. Ο δρόμος στη συνέχεια γίνεται χωματόδρομος ή τσιμεντοστρωμένος και χώνεται μέσα σε ένα δάσος με πυκνές βελανιδιές και καστανιές και στη συνέχεια κατηφορίζει ομαλά λίγο πριν καταλήξει μετά από 8 χιλιόμετρα διαδρομή στιςΚαρυές. Το διοικητικό κέντρο του Αγίου Όρους. Ο οικισμός αυτός βρίσκεται κτισμένος μέσα σε περιβάλλον έντονης βλάστησης.
Από τον 9ο αιώνα, στις Καρυές υπήρχε η μεγαλύτερη κοινότητα (Λαύρα) μοναχών, η οποία ονομαζόταν Σκήτη Καρυών. Ο επικεφαλής εκείνης της Λαύρας ονομαζόταν Πρώτος και ο κεντρικός ναός της Λαύρας ονομαζόταν Πρωτάτο. Και οι δύο όροι διατηρούνται μέχρι σήμερα. ΟιΚαρυές ξεκινούν εξαρχής την ιστορική τους διαδρομή ως πρωτεύουσα που αναπτύχθηκε γύρω από το Ι. Ναό του Πρωτάτου, ως έδρα αρχικά τουΠρώτου του Αγίου Όρους και αργότερα της Μεγάλης Μέσης, προδρομικής μορφής της σημερινής Ιεράς κοινότητας. Σήμερα, εκτός από το Πρωτάτοκαι τα κτίρια της Διοίκησης, λειτουργούν παράρτημα δημοσίων υπηρεσιών, Τράπεζα, Ταχυδρομείο, ΟΤΕ, Αστυνομικός Σταθμός, Πυροσβεστικός Σταθμός, Κέντρο Υγείας, βιβλιοπωλείο, καταστήματα λαϊκής τέχνης – αναμνηστικών και Εικόνων, εστιατόριο, αρτοποιείο, και καταστήματα βασικών ειδών, που μαζί με τις αντιπροσωπείες των Μονών και τα διάσπαρτα κελία διαμορφώνουν ένα ενιαίο λειτουργικό σύνολο.
Το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο στις Καρυές είναι ο Ι. Ναός τουΠρωτάτου, που είναι χτισμένος το 962 και αγιογραφημένος από τονΜανουήλ Πανσέληνο, γύρω στα 1300. Στο Πρωτάτο φυλάσσεται και η πασίγνωστη Θαυματουργική Εικόνα «Άξιον Εστί»
Δεκαεννέα από τα κτήρια που βλέπετε στις Καρυές είναι τα κονάκια, δηλαδή τα κελιά όπου μένουν οι αντιπρόσωποι των μοναστηριών στην Ιερά επιστασία, ενώ τα υπόλοιπα κτίσματα είναι εργαστήρια και κελιά μερικά από τα οποία φιλοξενούν σπουδαίους αγιογράφους και ιεροψάλτες.
…….Ο Ιερός ναός του Πρωτάτου, είναι ο αρχαιότερος όλων των καθολικών του Αγίου Όρους και είναι αφιερωμένος στη Κοίμηση της Θεοτόκου. Το 1955 έγιναν εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης με την δημιουργία πλατείας στη θέση όμορφων στο Πρωτάτο κελιών. Εδώ και μια 10ετία γίνεται προσπάθεια με ένα πρωτοποριακό τεχνικά έργο να στηριχθεί ο Ναός από κατάρρευση λόγω καθίζησης του εδάφους. Το Πρωτάτο διαφέρει από τα υπόλοιπα Καθολικά του Αγίου Όρους, είναι τρίκλιτη Βασιλική, με υπερυψωμένο το μεσαίο της κλίτος που επιτρέπει την περιμετρική Τρίτη σειρά ανοιγμάτων. Η σημερινή μορφή συνδυάζει τον τύπο της βασιλικής ως προς την στέγη, με την σταυρόσχημη κάτοψη.
Μέσα στο ιερό Βήμα, φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα τηςΠαναγίας «Άξιον Εστί», που σύμφωνα με την παράδοση χρονολογείται στο 10ο αιώνα και αποτελεί σύμβουλο του Αγίου Όρους. Το κωδωνοστάσιό του είναι κτισμένο το 1534, από τον Πρώτο Σεραφείμ και επισκευάστηκε μεταγενέστερα. Στον πύργο του Πρωτάτου βρίσκεται η βιβλιοθήκη με 117χειρόγραφα, από τα οποία 47 είναι περγαμηνά.
Σκήτη Αγίου Ανδρέα. Καθώς ερχόσαστε από την Δάφνη και λίγο πριν φθάσετε στην Πλατεία των Καρυών, αριστερά σας θα συναντήστε την Σκήτητου Αγίου Ανδρέα.
Στη σκήτη δεσπόζει ο επιβλητικός ναός του Αγίου Ανδρέα, ο μεγαλύτερος ναός στα Βαλκάνια. όλο το κτίριο είναι διακοσμημένο με μπαρόκ αρχιτεκτονικά στοιχεία, μαρμάρινα γλυπτά και πάμπολλα στολίδια στιλβωμένα με χρυσό, ενώ οι αγιογραφίες του είναι εκπληκτικά έργα μπαρόκ ζωγραφικής. Στο ναό υπάρχουν θαυμάσια κειμήλια και εικόνες και ανάμεσά τους η παμπάλαια εικόνα της Παναγίας Ελεούσας. Η Σκήτη του Αγίου Ανδρέα ήταν κάποτε γεμάτη Ρώσους μοναχούς αλλά άδειασε μετά τηνΟκτωβριανή επανάσταση. Στη συνέχεια ερημώθηκε και υπήρξε τέλεια εγκατάλειψη. Εδώ και μια 10ετία, από το 1995 γίνονται εργασίες αναστύλωσης και αποκατάστασης. Ο αριθμός των μοναχών έχει αυξηθεί και μονάζουν 10 καλόγεροι. Τηλ. 23770-23621.
Δίπλα στη σκήτη θα δείτε ένα γκρίζο, κακοσυντηρημένο πολυώροφο κτίριο. Αυτή είναι η περίφημη Αθωνιάς Εκκλησιαστική Ακαδημία που ως γνωστό πρωτολειτούργησε το 1749, σε κτήρια που βρίσκονταν κοντά στη μονή Βατοπεδίου. Η Αθωνιάδα Σχολή υπήρξε μεγάλο πνευματικό και θεολογικό κέντρο στην εποχή της και σ΄ αυτήν δίδαξαν σπουδαίοι δάσκαλοι όπως ο Ευγένιος Βούλγαρης κ.α.
Η σημερινή «Αθωνιάς Εκκλησιαστική Ακαδημία» ιδρύθηκε το 1953 και δεν έχει καμιά σχέση με την παλιά. Στεγάζεται σε μια εξωτερική πτέρυγα της Σκήτης του Αγίου Ανδρέα. Λειτουργεί με έξι τάξεις, στις οποίες παραδίδονται τα μαθήματα των σχολείων της μέσης εκπαίδευσης αλλά με επί πλέον θεολογικά μαθήματα. Ονομάζεται «Αθωνιάς Εκκλησιαστική Ακαδημία» και είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου. Το διδακτικό προσωπικό είναι καθηγητές Μέσης Εκπαίδευσης αλλά και μοναχοί. Οι μαθητές σήμερα είναι γύρω στους 60.
agioritikesmnimes.blogsp
