Η ψυχολόγος Ελισάβετ Γεωργίου μας δίνει χρήσιμες συμβουλές για την αντιμετώπιση της κρίσης που βιώνουμε λόγω του ιού, χωρίς φόβο και καχυποψία, και μας προτείνει να σκεφτούμε τους πληγωμένους των καιρών μας, καθώς τα τραύματα είναι πολύ βαθιά
Παρόλο που στη γη μας διανύουμε μια δύσκολη εποχή και είμαστε αναγκασμένοι, λόγω των μέτρων κατά της πανδημίας του Covid 19, να περιοριστούμε σε πολλά επίπεδα, κάποιοι από το σύνολο δηλώνουν κουρασμένοι από την επανάληψη των αυστηρών νόμων, άλλοι δυσφορούν έντονα, άλλοι γίνονται επιδεικτικά απρόσεκτοι, κάποιοι χάνουν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους από τον τρόμο. Ορισμένοι νιώθουν άτρωτοι και στη δεινότερη θέση βρίσκονται αυτοί που έχασαν τους αγαπημένους τους από την απρόβλεπτη ασθένεια. Ο καθένας λοιπόν έχει βρει τους δικούς του μηχανισμούς προσαρμογής σε αυτήν τη συνθήκη, η οποία δεν είναι φυσιολογική. Συνομιλήσαμε με την Ελισσάβετ Γεωργίου, ψυχολόγο, η οποία εξειδικεύεται στη διαχείριση επαγγελματικών & προσωπικών κρίσεων και μεταβάσεων (απόλυση, πένθος, ασθένεια) καθώς και στην προώθηση της ψυχικής υγείας.
Ξεκινήσαμε τον διάλογο με αναφορά στην ανωριμότητα της ανθρωπότητας να φερθεί ψύχραιμα και με στοιχειώδη ομοφωνία, αν λάβουμε υπ’ όψιν πως υπάρχουν ιστορικά στοιχεία κοινωνικής συμπεριφοράς προηγούμενων πανδημιών, ώστε να μαθαίνουμε από την εμπειρία του παρελθόντος. Για παράδειγμα υπάρχουν καταγραφές ότι στην ισπανική γρίπη του 1919 κυκλοφορούσε η άποψη πως τον ιό τον είχαν κατασκευάσει οι Γερμανοί ως όπλο του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Σήμερα οι Αφρικανοί διαδίδουν πως την ασθένεια αυτή την δημιούργησαν οι λευκοί…κοκ
Έχει επαναληφθεί στην ιστορία της ανθρωπότητας, αλλά δεν νομίζω ότι διδαχθήκαμε τους τρόπους αντιμετώπισης και δεν νομίζω ότι διδαχθήκαμε περισσότερο γι’ αυτό το θέμα. Ιστορικά έχουμε σταθεί σε πολέμους και δεν έχουμε σταθεί σε πανδημίες, σε τέτοια γεγονότα τόσο έντονα ώστε να εκπαιδευτούμε από τα μηνύματα που έμαθαν οι άνθρωποι τις προηγούμενες φορές. Φυσικά μία συνθήκη όταν επαναλαμβάνεται δεν είναι ίδια γιατί είναι άλλο το κοινωνικό περιβάλλον, σκεφτείτε ότι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα όταν συνέβη η προηγούμενη πανδημία οι άνθρωποι βίωναν τελείως διαφορετικές καταστάσεις στον τρόπο ζωής τους. Τώρα αυτό έρχεται και μας βρίσκει σε τελείως διαφορετική συνθήκη. Κάθε κρίση στη ζωή μας είναι ένα τεστ για το τι έχουμε μάθει για να συνεχίσουμε τη ζωή μας διαφορετικά. Χρειάζεται να δούμε τι είναι αυτό που μάθαμε για να προχωρήσουμε και να γίνουμε καλύτεροι.
Δημιουργείται η εντύπωση πως ο ιός πλήττει κάποιους ανθρώπους βιολογικά, όπως είναι αναμενόμενο, αλλά πλήττει και κάποιους που δεν νόσησαν, ψυχολογικά.
Πράγματι για εμένα αυτή η πανδημία έχει μεγαλύτερο πλήγμα στην ψυχική διάσταση, γιατί ο συγκεκριμένος ιός έχει πλήξει συγκεκριμένα άτομα που έχουν νοσήσει και κάποια που θα νοσήσουν στην πορεία, όμως το μεγαλύτερο πλήγμα έχει έρθει στο ψυχολογικό επίπεδο και αυτή η διάσταση του ιού έχει πλήξει όλους μας και παγκόσμια και στο οικονομικό επίπεδο βέβαια.
Είναι φανερό πως τα τραύματα που δημιουργούνται είναι βαθιά. Με αυτά τα δεδομένα, μπορούμε να αναλύσουμε την ψυχολογική κατάστασή που βιώνουμε;
Το πιο σημαντικό είναι ότι φωλιάζει ο φόβος στις ψυχές των ανθρώπων και όλο αυτό συμπαρασύρει και χάνονται πολλά καλά συναισθήματα. Καταρχήν, μας φέρνει αντιμέτωπους με το μεγαλύτερο θέμα, τον φόβο του θανάτου. Το δεύτερο είναι η καχυποψία, δηλαδή έρχεσαι κοντά μου και αναρωτιέμαι αν είσαι άρρωστος και με κολλήσεις και αυτό αρχίζει να φωλιάζει σε κάθε σχέση. Βλέπουμε πολύ έντονα τους ηλικιωμένους να λαχταρούν να ακουμπήσουν τα παιδάκια, αλλά τα παιδάκια έρχονται από ένα σχολείο και μήπως τα παιδάκια γίνουνε φορείς ενός ιού που τελικά θα τους σκοτώσει; Καταλαβαίνετε λοιπόν όλο αυτό πόσο βαθιά ταράζει τις ανθρώπινες σχέσεις.
Οι συνθήκες που ζει ο καθένας μας επηρεάζουν τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη σημερινή κατάσταση;
Αυτή η πανδημία δεν είναι ίδια για όλους τους ανθρώπους. Όταν κάποιος έχει ένα πνευμονολογικό πρόβλημα, ένα καρδιολογικό πρόβλημα, τότε ο τρόπος με τον οποίο θα βιώσει την πανδημία είναι πολύ διαφορετικός. Επίσης, μπορεί κάποιος να είναι με τα παιδιά και την οικογένειά του και μπορεί κάποιος άλλος να έχει μόλις χωρίσει, να έχει χάσει μόλις ένα αγαπημένο πρόσωπο. Πώς μπορούμε να παραλείψουμε να μιλήσουμε και για τους ανθρώπους που χάθηκαν από τον κορονοϊό; Είναι άνθρωποι που δεν αποχαιρετίστηκαν με τους δικούς τους ανθρώπους, είναι τραγικό. Προσπαθούσαν οι νοσηλευτές να φέρουν σε επικοινωνία τους ασθενείς με τους δικούς τους ανθρώπους να τους αποχαιρετήσουν, με ένα τηλέφωνο. Νοσούσε κάποιος, έφευγε από το σπίτι του και από τη στιγμή εκείνη δεν μπορούσε κανένας να πάει να τον δει, δεν μπορούσε κανένας να τον αποχαιρετήσει και έτσι συνάνθρωποί μας απεβίωναν ολομόναχοι.
«Τις σχέσεις τις φθείρουν τα ανείπωτα, αυτό είναι το πιο τοξικό σημείο, γι’ αυτό χρειάζεται να λέμε «σ’ αγαπώ», «σ’ ευχαριστώ», «συγγνώμη». Αυτή η διάσταση της ξαφνικής απόστασης, να μην μπορείς να αποχαιρετήσεις τον άλλον, αυτό είναι απίστευτα δύσκολο και σκληρό»
Γι’ αυτούς που έμειναν πίσω χωρίς να προλάβουν ν’ αποχαιρετήσουν είναι μια οδύνη που δεν ξεπερνιέται. Πώς να διαχειριστεί ο άνθρωπος αυτό το πένθος;
Τονίζω στην καθημερινότητά μας, πως “τις σχέσεις τις φθείρουν τα ανείπωτα”, αυτό είναι το τοξικότερο σημείο στις σχέσεις, αυτά που δεν λέγονται, γι’ αυτό και στην καθημερινότητά μας χρειάζεται να πούμε και το “σ’ αγαπώ” και το “σε ευχαριστώ” και το “συγνώμη”. Αυτή η διάσταση της ξαφνικής απόστασης και το να μην μπορείς να αποχαιρετήσεις τον άλλον, είναι απίστευτα δύσκολο και σκληρό. Βρέθηκα στον ναό, στην κηδεία αγαπημένου προσώπου με 9 ανθρώπους, τους πιο κοντινούς συγγενείς μπροστά από το φέρετρο. Ήταν σκληρό να μην μπορείς να εκφραστείς σε αυτή την οικογένεια, σε αυτούς τους ανθρώπους που τους έβλεπα σαν μια παγωμένη εικόνα να κοιτούν το κενό. Δεν μπορούσες να κάνεις μια χειραψία. Ή πιο βαθιά συμπόνια εκείνη τη στιγμή είναι το άγγιγμα δεν είναι ο λόγος. Να τον χτυπήσεις με συμπόνια στην πλάτη. Τις περισσότερες φορές αυτά που λέμε είναι ανούσια, λέμε να μην στεναχωριέσαι, αλλά είναι δυνατόν να μην στεναχωριέται ο άνθρωπος; Με το να τον χτυπήσεις στην πλάτη, είναι ένα βίωμα που έχουμε όλοι από μωρά και ενεργοποιεί το παραστατικό μας σύστημα και φέρνει μια ανάμνηση φροντίδας και χαδιού από τη βρεφική ηλικία.
Η αποσύνδεση, η οικογενειακή βία, ο χρόνος, το νόημα της αγκαλιάς και οι νέοι τρόποι προσαρμογής μας
Είναι πάντως κοινή διαπίστωση, πως, αντί να έχουμε αυτή την αγαπητική σύνδεση, και να μην θεωρούμε δεδομένο ότι τον συνάνθρωπο θα τον έχουμε πάντα δίπλα μας, υπάρχει μέσα σε αυτή τη λαίλαπα 35% αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας
Ακριβώς. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι σε αρκετές περιπτώσεις η σωματική σύνδεση δεν είναι σύνδεση, είναι αποσύνδεση και βία. Αντί λοιπόν να χτυπήσει ο ένας τον άλλον, ας αγκαλιάσει ο ένας τον άλλον, για να σβήσουμε αυτό που συμβαίνει, να ξαναβρούμε το νόημα της αγκαλιάς, μην ψάχνουμε τις αγκαλιές που δεν μπορούμε να έχουμε, αλλά εκείνες που έχουμε. Οι γονείς να αγκαλιάσουν περισσότερο το παιδί τους να αγκαλιαστούν περισσότερο μεταξύ τους.
«Πιστεύω ότι θα υπάρξει μια ίαση,
αλλά δεν θα εξαλειφθεί όλο αυτό»
Ο χρόνος θα βοηθήσει στην ίαση από τις συνέπειες της πανδημίας σε κοινωνικό αλλά και προσωπικό επίπεδο;
Ο χρόνος είναι πολύ σχετικός στη ζωή ενός ανθρώπου, όπως και η ένταση του τραύματος που βιώνει και σκεφτείτε ότι πλησιάζουμε έναν χρόνο. Ο ένας χρόνος είναι πολύ σημαντικός στη ζωή ενός ανθρώπου για μία ουσιαστική αλλαγή, δηλαδή στο θέμα της απώλειας λέμε ότι το δύσκολο είναι τα πρώτα Χριστούγεννα χωρίς, το πρώτο Πάσχα χωρίς, το πρώτο καλοκαίρι χωρίς, μετά είναι το δεύτερο, δηλαδή εμείς τώρα θα μπούμε στο δεύτερο Πάσχα. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι αυτό αρχίζει να δημιουργεί από μόνο του μία κανονικότητα, γιατί δεν είναι δύο μήνες και τελείωσε, ήταν ένα καλοκαίρι, περάσαμε το Πάσχα, τα Χριστούγεννα, άρα λοιπόν αρχίζαμε να μπαίνουμε σε έναν ρυθμό. Πιστεύω ότι θα υπάρξει μία ίαση, αλλά δεν θα εξαλειφθεί όλο αυτό. Θα βρούμε νέους τρόπους προσαρμογής γιατί πολλοί περιμένουν ότι θα φύγει αυτό και θα γυρίσουμε όπως ήμασταν πριν, αλλά δεν θα γυρίσουμε σε αυτό, θα ζούμε σε κάτι άλλο, το οποίο τώρα αναδύεται γιατί θα έχουν αλλάξει πολλά πράγματα.
Οι αθεράπευτες απώλειες, η ουσιαστική φροντίδα και η επαφή με τους δικούς μας
Ωστόσο η εμπειρία δείχνει ότι η ανθρωπότητα επιβιώνει, λησμονεί και προχωρά…
Ξεχάστηκε από τους νεότερους, δεν σημαίνει ότι θεραπεύτηκε από τους παλαιότερους. Εγώ είχα τη χαρά να συναντήσω στη ζωή μου την προγιαγιά μου. Η προγιαγιά μου λοιπόν πέθανε το 1986 σε ηλικία 104 ετών. Δεν είχε απλά περάσει την ισπανική γρίπη, αυτή η γυναίκα είχε 9 παιδιά και έχασε τα 8 από την ισπανική γρίπη εκ των οποίων τα 3 μέσα σε 40 μέρες. Εγώ λοιπόν ήξερα ότι αυτή η γιαγιά είχε πολλά παιδιά που πέθαναν, νόμιζα ότι τα παιδιά της πέθαναν από τις συνθήκες υγιεινής της εποχής, δεν ήξερα τι είχε συμβεί. Ο άνθρωπος που το βίωσε ήταν πάντα τραυματισμένος, οι υπόλοιποι που ήρθαν άκουσαν απλά έναν λόγο. Η μητέρα μου θυμάται τη γιαγιά της να μοιρολογάει τα παιδιά της 50 χρόνια μετά. Αυτές οι απώλειες δεν θεραπεύονται.
Ποιες συμβουλές θα ενεργοποιούσαν τη θεραπευτική μας ικανότητα προς τον εαυτό μας και προς τους δικούς μας ανθρώπους και κυρίως τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας που έμειναν μόνοι τους χωρίς να μπορούν να συναντούν τα παιδιά κι εγγόνια τους;
Φροντίστε οι επικοινωνίες σας να γίνονται με βιντεοκλήσεις, όχι μόνο τηλεφωνικά και κυρίως με τους ηλικιωμένους. Η επαφή των ανθρώπων σε ένα κομμάτι αντίληψης γίνεται μέσα από τις πέντε αισθήσεις, όσο λιγότερες αισθήσεις ενεργοποιούμε τόσο λιγότερο έντονη και ουσιαστική είναι η επαφή, άρα λοιπόν όταν δεν μπορούμε να έχουμε την αφή, την όσφρηση λόγω απόστασης, χρειάζεται να έχουμε την όραση και την ακοή. Σκεφτείτε και τις άλλες αισθήσεις, άρα λοιπόν δημιουργείστε είτε νέες εμπειρίες, είτε αναμνήσεις με τους ανθρώπους γύρω σας, για παράδειγμα η γεύση, φτιάξτε ένα φαγητό και στείλτε το, αυτό το φαγητό ενεργοποιεί την ανάμνηση του μαζί. Με έναν τρόπο, ένα μικρό πραγματάκι ξέρετε τι παρηγορητικό θα είναι σε αυτόν που θα το λάβει; Ακόμα και με την όσφρηση, φροντίστε να τους στείλετε λουλούδια, που έχουν όμορφο άρωμα. Ακούστε όμορφες μουσικές και τραγούδια.
* * *
Ευχαριστούμε την κ. Γεωργίου, η οποία μας προέτρεψε να σκεφτούμε τους πληγωμένους των καιρών μας: Να φροντίζουμε να μην διαιωνίζεται ο πόνος, να τον διακόψουμε όπως μπορούμε. Να προσθέσουμε πως αυτό μπορούμε να το κάνουμε αποτελεσματικά, όχι εκτελώντας ένα καθήκον, το οποίο ίσως βοηθούσε, αλλά με την εντολή της Αγάπης για να είναι όλα σε πληρότητα.
_________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ