Οἱ τιμωρίες εἶναι τό πιό δύσκολο κεφάλαιο τῆς διαπαιδαγώγησης τῶν παιδιῶν. Κανείς δέν μπορεῖ νά προβλέψει τί ἐπιπτώσεις θά ἔχει στήν ψυχή ἑνός παιδιοῦ μιὰ σωματική τιμωρία (ἕνα σκαμπίλι, ἕνα τράβηγμα τοῦ αὐτιοῦ κλπ.), ἀλλά καί μία ἠπιότερη τιμωρία, ὅπως τό μάλωμα, ὁ περιορισμός στό δωμάτιο, ἡ ἀποβολή ἀπό τό παιχνίδι ἤ ἡ ἀφαίρεση κάποιων «προνομίων» πού τοῦ ἔχετε παραχωρήσει. Ἄλλοτε οἱ τιμωρίες μπορεῖ νά λειτουργήσουν θετικά, ἄλλοτε ὅμως ὄχι. Μερικές φορές τά θετικά ἀποτελέσματα μπορεῖ νά διαρκέσουν μερικές ἑβδομάδες, ἄλλοτε ὅμως μόνο μερικές ὧρες.
Πολύ συχνά, μάλιστα, συμβαίνει νά ἔχουν τό ἀκριβῶς ἀντίθετο ἀποτέλεσμα ἀπό τό ἀναμενόμενο. Ὁ λόγος πού οἱ τιμωρίες εἶναι ἕνα ζήτημα τόσο περίπλοκο ἔχει νά κάνει κυρίως μέ τό ὅτι οἱ προϋποθέσεις καί οἱ συνθῆκες διαφέρουν ἀπό παιδί σέ παιδί καί ἀπό κατάσταση σέ κατάσταση. Ὅ,τι μπορεῖ νά ἦταν σωστό καί ἀποτελεσματικό στήν περίπτωση ἑνός παιδιοῦ, μπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ ἐντελῶς λανθασμένο στήν περίπτωση ἑνός ἄλλου. Ὅ,τι εἶχε ἀποτελέσματα χθές, μπορεῖ αὔριο, σέ μία παρόμοια κατάσταση, νά μήν ἔχει τά ἀνάλογα ἀποτελέσματα. Αὐτό ἔχει νά κάνει κυρίως μέ τό κλίμα μέσα στήν οἰκογένεια, μέ τό πόση ἔνταση ἐπικρατεῖ, ἀλλά καί μέ τό γεγονός ὅτι πολλές φορές γίνεται κατάχρηση τοῦ μέτρου τῶν τιμωριῶν ἀπό τούς γονεῖς.
«Ὅταν ἐπικρατεῖ ἠρεμία μέσα στό σπίτι μας, ὅταν δέν ὑπάρχει γκρίνια, συνήθως ἀρκεῖ νά ὑψώσω λίγο τόν τόνο τῆς φωνῆς μου, γιά νά μέ ἀκούσει ὁ μικρός μας. Ὅταν ὅμως κυριαρχεῖ ἔνταση, ἀκόμα καί ἄν “τοῦ τίς βρέξω”, δέν πρόκειται νά μέ ἀκούσει. Μάλιστα, ἔχω παρατηρήσει ὅτι, μέ τόν καιρό, ἔχει συνηθίσει πιά τά σκαμπίλια», μᾶς διηγεῖται μία μητέρα.
Οἱ σωματικές τιμωρίες ἔχουν ἐπιπτώσεις στήν αὐτοπεποίθηση τῶν παιδιῶν
Στίς σχέσεις μας μέ τά παιδιά, οἱ τιμωρίες ἔχουν ὡς στόχο νά ὑπογραμμίσουν τό ποιός ἔχει «τό πάνω χέρι». Ἰδιαίτερα οἱ σωματικές τιμωρίες, σκοπό ἔχουν νά δείξουν στά παιδιά ὅτι ἐμεῖς, ὡς γονεῖς, ἔχουμε τόν πρῶτο λόγο καί ὅτι αὐτά τό μόνο πού ἔχουν νά κάνουν εἶναι νά ὑπακοῦν καί νά ὑπομένουν τίς ὅποιες σωματικές τιμωρίες γιά τό καλό τους, μιᾶς καί ἐμεῖς εἴμαστε οἱ «αὐθεντίες» πού γνωρίζουν ποιό εἶναι τό σωστό ἀπό παιδαγωγικῆς ἄποψης.
Ὅποιος γονιός, λοιπόν, καταφεύγει στίς σωματικές τιμωρίες, εἶναι σάν τσαλαπατᾶ τό αἴσθημα αὐτοεκτίμησης τῶν παιδιῶν του. Αὐτό, βέβαια, δέν γίνεται ἀπό πρόθεση, μιᾶς καί σήμερα οἱ γονεῖς κάνουν τά πάντα γιά νά ἔχουν τά παιδιά τους αὐτοπεποίθηση καί ἀνεξαρτησία. Ἄρα, λοιπόν, ὅποιος δέρνει τά παιδιά του, ὑπονομεύει μοιραία τίς ἴδιες του τίς προθέσεις.
Οἱ σωματικές τιμωρίες καταστρέφουν τή σχέση ἐμπιστοσύνης μεταξύ τῶν παιδιῶν καί τῶν γονιῶν τους. Ἀπό τή μιὰ προσποιούμαστε ὅτι τά παίρνουμε στά σοβαρά, ρωτώντας τα γιά τήν ἄποψή τους σέ κάποιο θέμα, συζητώντας μαζί τους ὅταν προκύπτει κάποιο ζήτημα, καί ἀπό τήν ἄλλη «τούς τίς βρέχουμε» ὅταν δέν συμμορφώνονται σέ αὐτά πού τούς λέμε. Ἔτσι, δημιουργοῦνται ἀναπόφευκτα ἀνακολουθίες καί, κατά λογική συνέπεια, κρίση στή σχέση μας μαζί τους.
Οἱ σωματικές τιμωρίες ἀφήνουν συχνά ἰσόβια ψυχικά τραύματα στά παιδιά.
Οἱ σωματικές τιμωρίες κάνουν τά παιδιά συνεσταλμένα (μερικά, μάλιστα, καταρρέουν ψυχολογικά).
Οἱ σωματικές τιμωρίες ἀπομακρύνουν συναισθηματικά τά παιδιά ἀπό τούς γονεῖς τους.
Οἱ σωματικές τιμωρίες κάνουν τά παιδιά ἀτίθασα καί ἐπιθετικά.
Οἱ «ἀποβολές» κρύβουν παγίδες
Ἄς μιλήσουμε τώρα γιά τήν ἰδιαίτερα ἀγαπητή στούς γονεῖς, ἀλλά καί ἀποτελεσματική τιμωρία, τήν «ἀποβολή». Σέ αὐτό τό μέτρο καταφεύγουν συνήθως οἱ γονεῖς ὅταν π.χ. τό παιδί τους ἐπιτεθεῖ σέ κάποιο ἄλλο παιδί πάνω στό παιχνίδι (τό ἀπομακρύνουν γιά λίγα λεπτά ἀπό τό ἄλλο παιδί καί τό ὑποχρεώνουν νά κάτσει κοντά στή μαμά μέχρι νά παρέλθει ὁ χρόνος τιμωρίας – ἄν χρειαστεῖ, μάλιστα, ἐπαναλαμβάνουν τήν τιμωρία) ἤ ὅταν ἕνα παιδί γίνεται ἐνοχλητικό γιά τούς γονεῖς καί τά ἀδέλφια του (οἱ γονεῖς τό ὑποχρεώνουν νά μείνει στό δωμάτιό του γιά λίγο).
Οἱ «ἀποβολές», συγκρινόμενες μέ τίς σωματικές τιμωρίες, εἶναι ἕνα ἀθῶο μέτρο, ἔχουν ὅμως κι αὐτά τίς ἐπιπτώσεις τους στήν ψυχολογία τοῦ παιδιοῦ. Γιά τό παιδί πού ἀποβάλλεται ἀπό τό παιχνίδι ἐπειδή ἐπιτέθηκε σέ κάποιο ἄλλο παιδί, δέν ὑπάρχει λόγος νά ἀνησυχεῖ κανείς. Μπορεῖ μέν νά στερηθεῖ γιά λίγο τήν ἐλευθερία του, κοντά ὅμως στή μητέρα του θά νιώσει σιγουριά καί ἀσφάλεια μέχρι νά παρέλθει ὁ χρόνος τῆς τιμωρίας.
Τά πράγματα γίνονται πιό σοβαρά ὅταν τό παιδί δέν θέλει νά καθίσει ἥσυχο ἤ δέν μπορεῖ νά καθίσει ἥσυχο ἐπειδή κάνει πείσματα ἤ ἐπειδή εἶναι ὑπερκινητικό. Κάποιος πού θά δοκίμαζε νά ἐξαναγκάσει ἕνα ζωηρό παιδί νά ἠρεμήσει, εἶναι σίγουρο ὅτι θά ἀναγκαζόταν νά ἐμπλακεῖ σέ ὁμηρικούς καβγάδες μαζί του καί στό τέλος τό ἀποτέλεσμα πού θά εἰσέπραττε θά ἦταν ἀπογοητευτικό ἀπό παιδαγωγικῆς ἄποψης.
Κι αὐτό γιατί, ἕνα παιδί, τό μόνο πού θά βίωνε σέ μία τέτοια περίπτωση εἶναι τή μητέρα του νά θυμώνει, νά ὀργίζεται καί νά καταφεύγει ἀκόμα καί στή σωματική βία, ἀλλά στό τέλος νά ἀναγκάζεται νά ὑποχωρήσει. Κάτι τέτοιο θά ἀποτελοῦσε βαρύ πλῆγμα γιά τήν ἀξιοπιστία καί τό κῦρος τῆς μητέρας καί θά εἶχε σοβαρές συνέπειες στό μέλλον (ἀκόμα πιό πολλή νευρικότητα ἐκ μέρους τοῦ παιδιοῦ καί ὡς φυσική συνέπεια μεγαλύτερη ἀντιδραστικότητα καί πιό σκληρούς καβγάδες). Κι αὐτό γιατί, τό παιδί, ἔχοντας πετύχει ἤδη μία νίκη, θά κατέβαλλε ἀκόμα περισσότερη προσπάθεια γιά νά κερδίσει καί μία δεύτερη μάχη. Ἀντί, λοιπόν, νά ἐμπλέκονται σέ καβγάδες χωρίς οὐσία μέ τά παιδιά τους, συνιστῶ στούς γονεῖς νά ἀλλάζουν ἀμέσως σκηνικό (νά βάζουν τό παιδί τους στό καροτσάκι ἤ νά τό παίρνουν στήν ἀγκαλιά τους καί νά ἐγκαταλείπουν πάραυτα τήν παιδική χαρά, ἀκόμα καί ἄν τό παιδί τους ἀντιδρᾶ).
Ἀκόμα πιό ἐπιφυλακτικοί πρέπει νά εἶναι οἱ γονεῖς στή χρήση τοῦ μέτρου τῆς «ἀποβολῆς» ὅταν πρόκειται γιά παιδιά λίγο μεγαλύτερης ἡλικίας. Σέ αὐτή τήν περίπτωση, ἡ σκοπιμότητα μιᾶς τέτοιας τιμωρίας θά πρέπει νά σταθμίζεται ἀπό τούς γονεῖς, λαμβάνοντας πάντοτε ὑπόψη τή συγκεκριμένη κατάσταση τοῦ παιδιοῦ. Γιά νά ἀναφέρουμε ἕνα παράδειγμα, φανταστεῖτε ἕνα τετράχρονο κοριτσάκι τό ὁποῖο ἐδῶ καί κάποιον καιρό ἐνοχλεῖ συνέχεια τό μικρότερο ἀδελφάκι του ἐπειδή τό ζηλεύει. Φανταστεῖτε, λοιπόν, τώρα ἕνας γονιός νά ἔστελνε στό δωμάτιό του γιά τιμωρία τό κοριτσάκι αὐτό. Μπορεῖ, βέβαια, νά ὑπάρχουν παιδιά πού σέ μιὰ τέτοια περίπτωση θά ὑπέμεναν χωρίς διαμαρτυρία μία τέτοια τιμωρία καί μετά τήν πάροδό της θά γυρνοῦσαν πίσω ἤρεμα καί μέ μειωμένη τήν ἐπιθετικότητά τους, τά περισσότερα, ὅμως, θά σκέπτονταν συνέχεια τρόπους γιά νά ἐκδικηθοῦν καί νά τιμωρήσουν τούς γονεῖς καί τό ἀδελφάκι τους.
Γι’ αὐτό, ποτέ μήν ἐπιβάλλετε τήν τιμωρία τῆς «ἀποβολῆς» σέ παιδιά ἀπό τριῶν χρονῶν καί πάνω, ἐάν δέν εἶστε σίγουροι ὅτι μποροῦν νά τήν ἀντέξουν. Ἐπιπλέον, καλό εἶναι νά τούς μιλᾶτε μέ ὄμορφο τρόπο (π.χ. «Νομίζω ὅτι χρειάζεσαι λίγα λεπτά γιά νά ἠρεμήσεις. Πήγαινε στό δωμάτιό σου γιά λίγο). Τά παιδιά, μπροστά στό ἐνδεχόμενο μιᾶς τιμωρίας, συνήθως προσπαθοῦν νά πετύχουν κάποιο συμβιβασμό. Αὐτό εἶναι καλό, γιατί ἔτσι μαθαίνουν ἀπό μικρά νά διεκδικοῦν. Κι ἐμεῖς καλό εἶναι νά μήν εἴμαστε καί τόσο σκληροί στίς «διαπραγματεύσεις». Ὅσο ἡ σχέση μας μέ τό παιδί μας βασίζεται στήν ἐμπιστοσύνη, θά βρίσκεται πάντοτε μία λύση. Κάτι ἄλλο πού θά μπορούσαμε νά κάνουμε εἶναι νά προτείνουμε στό παιδί νά τό συνοδεύσουμε στό δωμάτιό του. Μιὰ τέτοια ἐνέργεια ἐκ μέρους μας θά ἔδειχνε στό παιδί ὅτι, παρά τά ὅσα συνέβησαν, ἐμεῖς συνεχίζουμε νά τό ἀγαπᾶμε. Ἄν ὅμως τό παιδί ἀρνεῖται πεισματικά νά πάει στό δωμάτιό του, τότε δέν θά πρέπει σέ καμία περίπτωση νά τό ἐξαναγκάσουμε νά τό κάνει ἀσκώντας βία.
Ὅποιος νομίζει ὅτι ἕνα παιδί μπορεῖ νά ἐξαναγκαστεῖ νά μείνει κλειδωμένο γιά κάποιο χρονικό διάστημα σέ ἕνα δωμάτιο, θά βρεθεῖ πρό δυσάρεστων ἐκπλήξεων ὅταν, ἐπιστρέφοντας, βρεῖ ἀναστατωμένο τό δωμάτιο. Γιά νά ἀποτρέπουμε κάτι τέτοιο, ἡ πιό ἐνδεδειγμένη λύση εἶναι νά ἀλλάζουμε τό σκηνικό, λέγοντας, γιά παράδειγμα, στό παιδί: «Ξέχασα νά ἀγοράσω κάτι, θά ἔρθεις μαζί μου στό σουπερμάρκετ;» ἤ «Θά μέ βοηθήσεις νά ἑτοιμάσω τό βραδινό;» ἤ «Ἔλα νά βάλουμε τόν μικρό γιά ὕπνο». Τό κλείδωμα σέ ἕνα δωμάτιο μπορεῖ ἐπίσης νά προκαλέσει στό παιδί φοβία. Αὐτός εἶναι ἄλλος ἕνας σοβαρός λόγος πού δέν πρέπει νά χρησιμοποιοῦμε τέτοιου εἴδους τιμωρίες.
Γιά νά ἔχουν οἱ κατσάδες ἀποτελέσματα
Καί τό ἁπλό μάλωμα ἔχει τίς ἐπιπτώσεις του. Μέ λίγη προσοχή, ὅμως, ἴσως εἶναι δυνατό νά ἀποφύγουμε τίς δυσάρεστες συνέπειες. Γι’ αὐτό:
Μήν ὠρύεστε: Αὐτός πού ὑψώνει τή φωνή, οὐρλιάζει ἤ στριγκλίζει «πέφτει» στά μάτια τῶν παιδιῶν καί χάνει τό κῦρος του. Ἕνας πιό μετριοπαθής καί οὐσιαστικός τόνος πείθει περισσότερο. Ἀκόμα καί τά παιδιά.
Ἐπικεντρωθεῖτε στό συγκεκριμένο: Ὅταν μαλώνουμε τά παιδιά, καλό εἶναι νά περιοριζόμαστε στό συγκεκριμένο καί νά μήν ἀναμοχλεύουμε τό παρελθόν.
Μήν τά προσβάλλετε! Μήν ξεχνᾶτε ποτέ τήν παλιά συμβουλή πού μᾶς προτρέπει νά μήν κριτικάρουμε τό πρόσωπο ἀλλά τήν πράξη. Γι’ αὐτό, ἀποφύγετε νά χρησιμοποιεῖτε ἐκφράσεις τοῦ τύπου «Δέν εἶσαι καλό παιδί» καί προτιμῆστε ἐκφράσεις ὅπως «Αὐτό πού ἔκανες δέν εἶναι καλό».
Ὄχι μεγάλες κατσάδες: Μέ τίς συνεχεῖς κατσάδες δέν καταφέρνετε τίποτα. Γι’ αὐτό, μήν γίνεστε ἐπίμονοι. Ὅσο πιό μικρῆς διάρκειας εἶναι ἡ κατσάδα, τόσο πιό γρήγορα ἀποτελέσματα ἔχει. Ὅσο ἡ κατσάδα διαρκεῖ σέ χρόνο, ὑπάρχει ὁ κίνδυνος νά μετατραποῦμε σέ κλόουν πού δέν τόν παίρνει κανείς στά σοβαρά.
