Ισχύουν, άραγε, όλα αυτά τα κλισέ που θέλουν τα μοναχοπαίδια κακομαθημένα, εγωκεντρικά και ακοινώνητα; Και πώς πρέπει να χειριστούμε το μονάκριβό μας, ώστε να εξελιχθεί σε έναν ισορροπημένο ενήλικο;
Πριν από μερικές δεκαετίες, στη γενιά των γονιών μας, οι οικογένειες μ’ ένα παιδί ήταν ελάχιστες, και μάλιστα η απόκτηση ενός και μόνο παιδιού σπάνια ήταν ζήτημα επιλογής.
Ένα παιδί είχαν συνήθως τα ζευγάρια που δεν προλάβαιναν ή δεν μπορούσαν να αποκτήσουν δεύτερο, τρίτο ή τέταρτο.
Έτσι, η έκφραση μοναχοπαίδι κατέληξε με αρνητική σημασία, καθώς τα παιδιά αυτά θεωρούνταν κακομαθημένα, ίσως και «προβληματικά».
Σήμερα, όμως, τα πράγματα έχουν αλλάξει, καθώς ολοένα και περισσότερα ζευγάρια επιλέγουν να αποκτήσουν ένα μόνο παιδί, επειδή πιθανώς θεωρούν ότι θα μπορέσουν να το μεγαλώσουν καλύτερα απ’ ό,τι αν είχαν περισσότερα.
Γιατί στις μέρες μας συναντάμε όλο και περισσότερες οικογένειες μ’ ένα παιδί;
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχουν κανόνες για το πόσα παιδιά θα πρέπει να έχει ένα ζευγάρι, γιατί τελικά δεν παίζει ρόλο μόνο το μέγεθος της οικογένειας για το πόσο καλά θα λειτουργεί, αλλά και οι σχέσεις και η δυναμική που αναπτύσσονται μέσα της. Πάντως οι οικογένειες μ’ ένα παιδί είναι ένα ολοένα και συχνότερο φαινόμενο επειδή:
–Έχουν αλλάξει οι ρόλοι των δύο φύλων στην οικογένεια. Η γυναίκα καλείται σήμερα να αναλάβει και επαγγελματικό ρόλο, εκτός του ρόλου της συντρόφου και της μητέρας, με αποτέλεσμα να διαθέτει πλέον περιορισμένο χρόνο για την ανατροφή των παιδιών.
–Η γυναίκα δίνει έμφαση στις σπουδές της και στην επαγγελματική της αποκατάσταση, με αποτέλεσμα να αποφασίζει να παντρευτεί και να κάνει παιδιά σε μεγαλύτερη ηλικία, γεγονός που μειώνει το περιθώριο για την απόκτηση περισσότερων παιδιών.
–Έχουν αυξηθεί οι οικονομικές απαιτήσεις για την ανατροφή ενός παιδιού.
–Έχει αυξηθεί ο αριθμός των διαζυγίων (συχνά μετά από λίγα χρόνια γάμου), αλλά και των μονογονεϊκών οικογενειών, όπου κατά κανόνα δεν ευνοείται η απόκτηση περισσότερων παιδιών.
Δεν είναι όλα τα μοναχοπαίδια το ίδιο
Όπως βέβαια και όλες οι οικογένειες που μεγαλώνουν μοναχοπαίδι. Απλώς, όπως και για πολλές άλλες «κατηγορίες» ανθρώπων έτσι και για τα μοναχοπαίδια, υπάρχουν κάποια στερεότυπα που διαμορφώνουν μια παγιωμένη και κοινή αντίληψη που έχουμε γι’ αυτά. Έτσι, τείνουμε να θεωρούμε ότι ένα μοναχοπαίδι είναι εξ ορισμού κακομαθημένο, προνομιούχο, εγωκεντρικό, ακοινώνητο, ανώριμο, επιθετικό, μοναχικό, υπερευαίσθητο, ότι αρρωσταίνει πιο εύκολα, κ.ά. Δεν μπορούμε όμως να βγάζουμε τόσο γενικά συμπεράσματα, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν είναι δυνατόν όλοι οι άνθρωποι που μεγάλωσαν χωρίς αδέρφια να είναι ίδιοι. Μπορεί, δηλαδή, ένα μοναχοπαίδι να είναι υπερπροστατευμένο, να νιώθει μεγάλη μοναξιά, να είναι κακομαθημένο, φοβισμένο, θαρραλέο, υπεύθυνο, ανεύθυνο κλπ., αλλά μπορεί να μην έχει και κανένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Όλα αυτά εξαρτώνται από την προσωπικότητα των γονιών και του παιδιού και από τους λόγους για τους οποίους δεν υπήρξε άλλο παιδί. Έτσι, καταλαβαίνουμε ότι αυτοί οι γενικοί χαρακτηρισμοί είναι αυθαίρετοι και συχνά λανθασμένοι.
Σε τι διαφέρουν, τελικά, τα μοναχοπαίδια από τα άλλα παιδιά;
Οι επιστημονικές έρευνες που έχουν γίνει σχετικά με τα μοναχοπαίδια, μας πληροφορούν ότι:
-Τα παιδιά αυτά υστερούν κατά μέσο όρο ως προς τις κοινωνικές τους δεξιότητες και την κοινωνικότητα. Αυτό, σύμφωνα με τους ειδικούς, εξηγείται, καθώς η ποιότητα της σχέσης μεταξύ αδερφών αποτελεί προγνωστικό δείκτη κοινωνικής προσαρμογής, οπότε η απουσία αυτής της σχέσης και των εμπειριών (π.χ. να μοιράζονται από την αγάπη και την προσοχή των γονιών τους, μέχρι τα χρήματα της οικογένειας) που αναπτύσσονται μέσα σε αυτή από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού μπορεί να μειώνει τις δυνατότητες της μετέπειτα κοινωνικής και διαπροσωπικής προσαρμογής του παιδιού.
-Τα μοναχοπαίδια παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά άγχους και διαπροσωπικής εξάρτησης.
-Τα μοναχοπαίδια, όπως και τα πρωτότοκα παιδιά, έχουν λιγότερο καλή φυσική κατάσταση και μειωμένες αθλητικές επιδόσεις σε σχέση με τα υστερότοκα παιδιά. Αλλά έχουν υψηλότερη νοητική και ακαδημαϊκή επίδοση έναντι των υστερότοκων.
– Πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως τα μοναχοπαίδια έχουν αρκετά υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Αυτό συμβαίνει, πρώτον, γιατί απολαμβάνουν περισσότερες παροχές και, δεύτερον, γιατί έρχονται περισσότερο σε επαφή με ενηλίκους, γεγονός που τα βοηθάει να ωριμάσουν και γρηγορότερα. Επίσης, το γεγονός ότι ασχολούνται περισσότερο με τον εαυτό τους (διαβάζουν μόνα τους ή παίζουν κάποιο μουσικό όργανο) βοηθά πολύ στην προσωπική τους εξέλιξη.
Πόσο τους λείπει τελικά ένα αδερφάκι;
Κάθε μοναχοπαίδι που μεγαλώνει με τους δύο ή -ακόμα περισσότερο- με τον ένα γονιό θα είχε ανάγκη από έναν αδερφό ή αδερφή στο πρόσωπο του οποίου θα έβρισκε ένα σύμμαχο μέσα στην οικογένεια, κάποιον για να επαναστατήσουν μαζί απέναντι στους γονείς και στο μέλλον να μοιραστούν τα όποια προβλήματα και τις υποχρεώσεις που θα προκύψουν στην οικογένεια. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι τα μοναχοπαίδια είναι δυστυχισμένα, στερημένα ή νιώθουν πολύ έντονα την έλλειψη. Ανάλογα με τις συνθήκες (π.χ. αν μεγαλώνουν πολύ κοντά στα ξαδέρφια τους ή μόνα τους), την προσωπικότητά τους (π.χ. αν είναι εξωστρεφή ή εσωστρεφή) αλλά και την προσωπικότητα και τη σχέση των γονιών τους (π.χ. αν είναι υπερπροστατευτικοί ή πιο φιλελεύθεροι) τα παιδιά μπορεί να νιώθουν μοναξιά ή να μην τους λείπει καθόλου ένας αδερφός ή αδερφή.
Μοναχοπαίδια: Οδηγίες χρήσης
– Βοηθήστε το να κοινωνικοποιηθεί: Αν το παιδί έρχεται σε επαφή μόνο με ενήλικους, κινδυνεύει να δυσκολευτεί να συνεννοηθεί με άλλα παιδιά, να μην μπορεί να μοιραστεί τίποτα, να νομίζει ότι οι επιθυμίες του θα ικανοποιούνται αυτόματα από όλους. Καλές ευκαιρίες να κοινωνικοποιηθεί είναι ο παιδικός σταθμός, η κατασκήνωση και βέβαια η παρέα με άλλα παιδιά.
– Τα παιδιά χρειάζονται όρια, το μοναχοπαίδι επίσης: Το να μη λέμε «όχι» σ’ ένα παιδί δεν είναι ένδειξη αγάπης, αλλά αδυναμία μας να αρνηθούμε. Έτσι κι αλλιώς, το παιδί θα ακούσει πολλά «όχι» στη ζωή του και είναι σκόπιμο να είναι προετοιμασμένο γι’ αυτό.
– Μάθετέ το να σέβεται την προσωπικότητα των άλλων παιδιών: Και επίσης να λύνει τις διαφωνίες του ήρεμα και ειρηνικά, καθώς και να βοηθάει τα άλλα παιδιά όταν αυτά το έχουν ανάγκη.
– Δεν πρέπει να επενδύουμε όλα τα όνειρα και τις ελπίδες μας στο παιδί μας: Το φορτίο είναι βαρύ γι’ αυτό. Επιπλέον, κινδυνεύουμε να αποκτήσουμε ένα πολύ καταπιεσμένο παιδί.
– Βοηθήστε το να παίρνει πρωτοβουλίες: Να αποκτήσει ευθύνες και να κάνει τα δικά του λάθη. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να το προστατεύουμε υπερβολικά (ούτε βέβαια και να το αφήνουμε χωρίς όρια), να αποφεύγουμε να το υπηρετούμε (π.χ. να μαζεύουμε τα παιχνίδια ή το δωμάτιό του), αλλά και να το κατευθύνουμε συνέχεια. Όλοι, ακόμη και τα παιδιά, μαθαίνουμε από τα λάθη και τις αποτυχίες μας.
– Απελευθερώστε το: Είναι φυσικό όταν υπάρχει ένα και μοναδικό παιδί οι γονείς να έχουν περισσότερες απαιτήσεις από αυτό, με αποτέλεσμα το παιδί να κουράζεται. Γι’ αυτό, οι γονείς θα πρέπει να κόψουν από νωρίς τον ομφάλιο λώρο, να το απελευθερώσουν, να το χειραφετήσουν, ώστε να μη γίνει ένας «υπερπροστατευμένος» ενήλικος.
– Μάθετέ του να μοιράζεται: Το μοίρασμα είναι μια κοινωνική ικανότητα που τα παιδιά πρέπει να μάθουν από νωρίς. Γι’ αυτό, μάθετέ του να μοιράζεται όχι μόνο το χρόνο και την προσοχή του, αλλά και υλικά πράγματα.
Με τη συνεργασία της Κατερίνας Αγγελή (κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια γνωσιακής-συμπεριφοριστικής προσέγγισης).
