Τό θυμίαμα στη λατρεία του Θεού εχρησιμοποιείτο και από τους Εβραίους και άπό τους ειδωλολάτρες.Ήταν δείγμα αναγνώρισης της υπερέχουσας αξίας του Θεοϋ, ήταν σύμβολο υποταγής και αφοσίωσης.Στήν Παλαιά Διαθήκη έχουμε την περιγραφή του και το μείγμα από το όποίο απετελείτο. Συγκεκριμένα,στο Εξόδου 30,34-38 ό Θεός δίδει εντολή να αποτελείται το θυμίαμα από 4 συστατικά στοιχεία, από στακτή,όνυχα,χαλβάνη και λίβανο.Γι’ αυτό και οι έννοιες «θυμίαμα» (ή μοσχοθυμίαμα) και «λιβάνι» δεν ταυτίζονται.Το λιβάνι είναι ένα από τα στοιχεία από τα όποια απαρτίζεται το θυμίαμα.Στά χρόνια του Κυρίου το εβραϊκό θυμίαμα άπετελείτο από 13 άρωματώδη στοιχεία.όπως μαρτυρεί ό Ίώσηπος. Η Σκηνή του Μαρτυρίου περιείχεν,εκτός των άλλων,και το «χρυσούν θυμιατήριον», μέσα στο οποίον έκαιαν κάρβουνα και ό Ιερέας πετούσε αρκετό θυμίαμα και έπειτα γονάτιζε και προσευχόταν στον Θεό.Στό ναό του Σολομώντος υπήρχε το θυσιαστήριο του θυμιάματος,στο όποιο εθυμίαζε κάθε ήμερα ένας Ιερεύς.Ό Ιερεύς δε,πού του έπεφτε ό κλήρος να θυμιάσει,εθεωρείτο ότι αξιωνόταν μεγάλης τιμής από τον Θεό.Τούτο συνέβη και με τον Ζαχαρία, πατέρα του τιμίου Προδρόμου,πού κατά την ώρα του θυμιάματος δέχθηκε από τον Αγγελο την πληροφορία ότι θα γεννήσει σ’ αυτή την προχωρημένη ηλικία και με τη γυναίκα του στείρα τον Βαπτιστή. Ή ώρα του θυμιάματος στους Εβραίους ήταν συγκλονιστική για τους συμβολισμούς της. Και οι ειδωλολάτρες χρησιμοποιούσαν θυμίαμα στη λατρεία τους, όπως οι αρχαίοι Έλληνες, οι Αιγύπτιοι, οι Φοίνικες, οι Άσσύριοι, οι Βαβυλώνιοι κλπ. Σάς υπενθυμίζω τις περιπτώσεις αγίων χριστιανών μαρτύρων πού,επειδή δεν έδέχθησαν να ρίψουν θυμίαμα εμπρός στα είδωλα, έθυσιάσθησαν οι ίδιοι, θυμίαμα προσεφέρέτο και προς τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα, πού έλατρεύετο ως Θεός.Το ίδιο συνέβαινε και για άλλους επιφανείς ανθρώπους πού είχαν δοξασθή από τους ανθρώπους. Κατά τον ιστορικό Θεοδώρητο.ό Ιουλιανός Παραβάτης άξίωνε να του καίνε θυμίαμα.
-ΣυμβολισμοίΉ χριστιανική θρησκεία παρέλαβε από τους Εβραίους το θυμίαμα και το καθιέρωσε και στη δική της λατρεία. Του προσέδωσε δε πνευματικούς συμβολισμούς,πού αξίζει να θυμηθούμε. 1.Το θυμίαμα εν πρώτοις συμβολίζει την προσευχή, πού ανεβαίνει προς τον θρόνον του Θεού, «Κατευθυνθήτω ή προσευχή μου ως θυμίαμα ένώπιόν Σου…». Είναι ή ορμή της ψυχής προς τα άνω. Και ταυτόχρονα συμβολίζει και την ζέουσαν επιθυμία μας να γίνει ή προσευχή μας δεκτή «εις όσμήν ευωδιάς πνευματικής». Γράφει ό ιερός Χρυσόστομος «ώσπερ το θυμίαμα και καθ’εαυτό καλόν και ευώδες, τότε δε μάλιστα έπιδείκνυται την ευωδίαν, όταν όμιλήση τω πυρί. Ούτω δε και η ευχή καλή μεν καθ’ έαυτήν, καλλίων δε και ευωδεστέρα γίνεται, όταν μετά και ζεούσης ψυχής άναφέρηται, Οταν θνμιατήριον ή ψυχή γένηται και πυρ άνάπτη σφοδρόν». Γι’ αυτό και πρέπει να διδάσκουμε το λαό ότι, όταν προσεύχεται, καλόν είναι να καίει θυμίαμα στο σττίτι.
2. Συμβολίζει ακόμη τις γλώσσες πυρός της Αγίας Πεντηκοστής, όταν ό Κύριος εξαπέστειλε στους Μαθητές Του το Παναγιόν Του Πνεύμα «εν ειδει πύρινων γλωσσών». Στήν ευχή πού λέγει ό ιερεύς, όταν ευλογεί το θυμίαμα στην Πρόθεση, αναφέρει «θυμίαμα Σοι προσφέρομεν Χρίστε ο Θεός εις όσμήν ευωδιάς πνευματικής, ό προσδεξάμενος εις το ύπερουράνιόν Σου θυσιαστήριον,άντικατά-πεμψον ήμίν την χάριν τον Παναγίου Σου Πνεύματος».Με το θυμίαμα δηλ.ζητούμε άπό τον Κύριο να μας στείλει την άγιοπνευματικήν Του χάρη. Γι αυτό και οι πιστοί, όταν τους θυμιάζει ό Ιερεύς, κλίνουν ελαφρώς την κεφαλή σε δείγμα άποδοχής της χάριτος αυτής. Ό άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης ερμηνεύει ως εξής την σημασίαν του θυμιάματος: «Δηλοί την άπ’ ουρανού χάριν και δωρεάν έκχυθείσαν τω κοσμώ δια Ίησού Χρίστου και εύωδίαν του Πνεύματος και πάλιν εις τον ούρανόν δί’ αυτόν άναχθεϊσαν».
3. Το ευώδες θυμίαμα συμβολίζει εξ άλλου και τον αίνον,πού απευθύνεται πρός τον Θεό. Ή καύση του θυμιάματος σημαίνει τη λατρεία και τον εξιλασμό. Το δε ευχάριστο συναίσθημα, πού δημιουργείται άπό το άρωμα του θυμιάματος σε όλο το χώρο του Ί.Ναού, σημαίνει την πλήρωση της καρδίας μας από τη θεία εύαρέστηση, πού είναι ό καρπός της αγάπης μας προς τον Θεό.Στήν
περίπτωση αύτη κάθε πιστός μετατρέπεται σε «ευωδία Χρίστου».
4. Το δε θυμιατήριον, όπου καίγονται τα κάρβουνα και τοποθετείται το θυμίαμα, συμβολίζει την κοιλίαν της Θεοτόκου, ή οποία δέχθηκε στα σπλάγχνα της σωματικώς την Θεότητα, πού είναι «πυρ καταναλίσκον»,χωρίς να ύποστή φθορά ν ή αλλοίωση. Κατά τον “Αγιο Γερμανό, Πατριάρχη Κων/λεως «Ο θυμιατήρ υποδεικνύει την ανθρωπότητα του Χρίστου, το πυρ την θεότητα και ό ευώδης
καπνός μηνύει την ευωδιά του Άγιου Πνεύματος προπορευόμενων».Και άλλου: «Ή γαστήρ του θυμιατηρίου νοηθεί αν ήμίν ή ηγιασμένη μήτρα της Θεοτόκου φέρουσα τον θείον άνθρακα Χριστόν, εν ώ κατοικεί πάν το πλήρωμα της θεότητος σωματικώς. Διό και την όσμήν της ευωδιάς άναδίδωσιν ευωδιάζον τα σύμπαντα». Με άπλά λόγια και ό άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός περιγράφει αυτόν τον συμβολισμόν, λέγοντας: «Το θυμιατό σημαίνει την Δέσποινα, την Θεοτόκο.”Οπως τα κάρβουνα είναι μέσα στο θυμιατό και δεν καίεται, έτσι και ή Δέσποινα ή Θεοτόκος έδέχθηκε τον Χριστόν και δεν έκάηκε, αλλά μάλιστα έφωτίσθηκε».
-ΣυμβολισμοίΉ χριστιανική θρησκεία παρέλαβε από τους Εβραίους το θυμίαμα και το καθιέρωσε και στη δική της λατρεία. Του προσέδωσε δε πνευματικούς συμβολισμούς,πού αξίζει να θυμηθούμε. 1.Το θυμίαμα εν πρώτοις συμβολίζει την προσευχή, πού ανεβαίνει προς τον θρόνον του Θεού, «Κατευθυνθήτω ή προσευχή μου ως θυμίαμα ένώπιόν Σου…». Είναι ή ορμή της ψυχής προς τα άνω. Και ταυτόχρονα συμβολίζει και την ζέουσαν επιθυμία μας να γίνει ή προσευχή μας δεκτή «εις όσμήν ευωδιάς πνευματικής». Γράφει ό ιερός Χρυσόστομος «ώσπερ το θυμίαμα και καθ’εαυτό καλόν και ευώδες, τότε δε μάλιστα έπιδείκνυται την ευωδίαν, όταν όμιλήση τω πυρί. Ούτω δε και η ευχή καλή μεν καθ’ έαυτήν, καλλίων δε και ευωδεστέρα γίνεται, όταν μετά και ζεούσης ψυχής άναφέρηται, Οταν θνμιατήριον ή ψυχή γένηται και πυρ άνάπτη σφοδρόν». Γι’ αυτό και πρέπει να διδάσκουμε το λαό ότι, όταν προσεύχεται, καλόν είναι να καίει θυμίαμα στο σττίτι.
2. Συμβολίζει ακόμη τις γλώσσες πυρός της Αγίας Πεντηκοστής, όταν ό Κύριος εξαπέστειλε στους Μαθητές Του το Παναγιόν Του Πνεύμα «εν ειδει πύρινων γλωσσών». Στήν ευχή πού λέγει ό ιερεύς, όταν ευλογεί το θυμίαμα στην Πρόθεση, αναφέρει «θυμίαμα Σοι προσφέρομεν Χρίστε ο Θεός εις όσμήν ευωδιάς πνευματικής, ό προσδεξάμενος εις το ύπερουράνιόν Σου θυσιαστήριον,άντικατά-πεμψον ήμίν την χάριν τον Παναγίου Σου Πνεύματος».Με το θυμίαμα δηλ.ζητούμε άπό τον Κύριο να μας στείλει την άγιοπνευματικήν Του χάρη. Γι αυτό και οι πιστοί, όταν τους θυμιάζει ό Ιερεύς, κλίνουν ελαφρώς την κεφαλή σε δείγμα άποδοχής της χάριτος αυτής. Ό άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης ερμηνεύει ως εξής την σημασίαν του θυμιάματος: «Δηλοί την άπ’ ουρανού χάριν και δωρεάν έκχυθείσαν τω κοσμώ δια Ίησού Χρίστου και εύωδίαν του Πνεύματος και πάλιν εις τον ούρανόν δί’ αυτόν άναχθεϊσαν».
3. Το ευώδες θυμίαμα συμβολίζει εξ άλλου και τον αίνον,πού απευθύνεται πρός τον Θεό. Ή καύση του θυμιάματος σημαίνει τη λατρεία και τον εξιλασμό. Το δε ευχάριστο συναίσθημα, πού δημιουργείται άπό το άρωμα του θυμιάματος σε όλο το χώρο του Ί.Ναού, σημαίνει την πλήρωση της καρδίας μας από τη θεία εύαρέστηση, πού είναι ό καρπός της αγάπης μας προς τον Θεό.Στήν
περίπτωση αύτη κάθε πιστός μετατρέπεται σε «ευωδία Χρίστου».
4. Το δε θυμιατήριον, όπου καίγονται τα κάρβουνα και τοποθετείται το θυμίαμα, συμβολίζει την κοιλίαν της Θεοτόκου, ή οποία δέχθηκε στα σπλάγχνα της σωματικώς την Θεότητα, πού είναι «πυρ καταναλίσκον»,χωρίς να ύποστή φθορά ν ή αλλοίωση. Κατά τον “Αγιο Γερμανό, Πατριάρχη Κων/λεως «Ο θυμιατήρ υποδεικνύει την ανθρωπότητα του Χρίστου, το πυρ την θεότητα και ό ευώδης
καπνός μηνύει την ευωδιά του Άγιου Πνεύματος προπορευόμενων».Και άλλου: «Ή γαστήρ του θυμιατηρίου νοηθεί αν ήμίν ή ηγιασμένη μήτρα της Θεοτόκου φέρουσα τον θείον άνθρακα Χριστόν, εν ώ κατοικεί πάν το πλήρωμα της θεότητος σωματικώς. Διό και την όσμήν της ευωδιάς άναδίδωσιν ευωδιάζον τα σύμπαντα». Με άπλά λόγια και ό άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός περιγράφει αυτόν τον συμβολισμόν, λέγοντας: «Το θυμιατό σημαίνει την Δέσποινα, την Θεοτόκο.”Οπως τα κάρβουνα είναι μέσα στο θυμιατό και δεν καίεται, έτσι και ή Δέσποινα ή Θεοτόκος έδέχθηκε τον Χριστόν και δεν έκάηκε, αλλά μάλιστα έφωτίσθηκε».
Λειτουργική Χρήση
1. Ή Εκκλησία μας εισήγαγε το θυμίαμα με νέους συμβολισμούς στη θεία λατρεία άπό την αρχή. Κατά τον 3ο Αποστολικό Κανόνα μόνο θυμίαμα και έλαιο είναι επιτρεπτά στο “Αγιον Θυσιαστήριον. Ό δε Ίουστινιανός έδώρησε στην Αγία Σοφία 36 χρυσά θυμιατήρια με πολύτιμους λίθους, κατά δε μαρτυρίαν του Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου οι βασιλείς στο Βυζάντιο εισερχόμενοι στην εκκλησία προσέφεραν θυμίαμα στα ειδικά θυμιατήρια, τα καλούμενα «καπνιστά». Το θυμιατόν, κατά ταϋτα, ως ένα ιερό σκεύος αφιερωμένο στη λατρεία του Θεού, πρέπει να είναι καθαρό και όχι μαυρισμένο από τον καπνό, να είναι από καλό μέταλλο και όχι ευτελές και να συμμορφώνεται ως πρός το σχήμα προς την λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας μας. Το «κατζίον» είναι ειδικής χρήσεως θυμιατόν, πού χρησιμοποιείται στις Αγρυπνίες και στις κατανυκτικές Ακολουθίες της Μεγ. Τεσσαρακοστής και της Μεγ. Εβδομάδος. Το δε χρησιμοποιούμενο θυμίαμα πρέπει να είναι άρωματώδες, ως εκείνο πού παράγεται στο “Αγιον “Ορος και στις άλλες μονές μας.
