Η εορτή της Πεντηκοστής είναι εορτή της Αγίας Τριάδος, αφού με την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος μαθαίνουμε ότι ο Θεός είναι Τριαδικός. Και προηγουμένως τόσο στην Παλαιά Διαθήκη, σκιωδώς, όσο και στην διδασκαλία του Χριστού οι άνθρωποι μάθαιναν το Τριαδικό του Θεού, αλλά απέκτησαν εμπειρική πείρα της τριαδικής υποστάσεως του κατά την Πεντηκοστή. Έτσι, η Πεντηκοστή είναι εορτή της ορθοδόξου θεολογίας.Κάνοντας λόγο για ορθόδοξη θεολογία λέμε ότι άλλο είναι ο λόγος περί του Θεού (θεολογία) και άλλος ο λόγος περί της ενσαρκώσεως (οικονομία). Επομένως, την ημέρα της Πεντηκοστής θεολογούμε ορθόδοξα, γιατί μαθαίνουμε ότι ο Θεός είναι Τριαδικός, Πατήρ, Υιός και Άγιον Πνεύμα. Σύμφωνα με την ορθόδοξη αποκαλυπτική διδασκαλία ο Πατήρ είναι άναρχος, αναίτιος και αγέννητος, δηλαδή δεν έχει από κανέναν την αιτία της υπάρξεώς Του.
Ο Υιός προέρχεται από τον Πατέρα γεννητώς, το δε Άγιον Πνεύμα προέρχεται από τον Πατέρα εκπορευτώς. Αυτοί οι όροι αγεννησία, γέννηση και εκπόρευση, μας αποκαλύφθηκαν από τον Χριστό και δεν μπορούμε να τους κατανοήσουμε λογικά, γι’ αυτό και πάλι παραμένουν μυστήριο.
Το γεγονός είναι ότι ο Υιός και το Πνεύμα προέρχονται από τον Πατέρα με διαφορετικό τρόπο, δηλαδή έχουν ιδιαίτερο υποστατικό ιδίωμα, τρόπο υπάρξεως, αλλά έχουν την ίδια ουσία με Αυτόν.Παρά το ότι ο Πατήρ είναι προβολεύς, ο Υιός γέννημα του Πατρός και το Άγιον Πνεύμα πρόβλημα, δηλαδή εκπόρευμα, εν τούτοις έχουν την ίδια φύση•ουσία και δόξα•ενέργεια. Και τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος είναι ομοούσια, ομόδοξα, ομοδύναμα, και κανένα δεν είναι μεγαλύτερο από το άλλο. Δηλαδή, ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα δεν είναι μικρότερης αξίας από τον Πατέρα. Και όταν κάνουμε λόγο για Πρώτο, Δεύτερο και Τρίτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, δεν τα αξιολογούμε κατά την αξία, την ανωτερότητα και την δύναμη, αλλά κατά τον τρόπο της υπάρξεώς τους (Μ. Βασίλειος).
Τελικά, η λογική του ανθρώπου, αλλά και οι ανθρώπινες έννοιες και λέξεις είναι αδύνατες να διατυπώσουν το μυστήριο του Τριαδικού Θεού. Οι άγιοι Πατέρες έζησαν αυτό το μυστήριο, όσο ήταν δυνατόν, κατά την αποκαλυπτική εμπειρία. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος κάνει λόγο για τρία φώτα τα οποία τον περιέλαμψαν κατά την αποκάλυψη που είχε. Γράφει: «Ου φθάνω το έν νοήσαι, και τοις τρισί περιλάμπομαι, ου φθάνω τα τρία διελείν και εις το έν αναφέρομαι».Το μυστήριο της Αγίας Τριάδος μας αποκαλύφθηκε από τον Ίδιο τον Χριστό, ο Οποίος μιλώντας στους Μαθητάς Του είπε ότι το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα και πέμπεται από Αυτόν τον Ίδιο (Ιω. ιε’, 26). Αυτό σημαίνει ότι ο Υιός του Θεού δεν συμμετέχει στην εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, αλλά συμμετέχει στην πέμψη και αποστολή του στον κόσμο, και αυτή η πέμψη είναι η κατ’ ενέργεια φανέρωση του Αγίου Πνεύματος. Έτσι, όπως εξηγεί ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, το Πνεύμα το Άγιον εκπορεύεται εκ του Πατρός, αλλά μπορούμε να πούμε ότι πέμπεται δια και εκ του Υιού, μόνον κατά την ενέργεια και φανέρωσή Του στον κόσμο, και όχι κατά την κατ’ ουσίαν ύπαρξή Του. Άλλο η ύπαρξη του Αγίου Πνεύματος και άλλο η κατ’ ενέργεια φανέρωσή Του.
Ο Πατήρ είναι απροσδεής και γεννά προ πάντων των αιώνων, αϊδίως, ίσον με τον εαυτό Του Θεό, τον Υιό, και ίσον εκπορεύει Θεό, το Άγιον Πνεύμα, χωρίς να χωρισθή η θεότητα με την διαίρεση των Προσώπων, αλλά είναι ενωμένη ασυγχύτως με την απαρίθμηση της Τριάδος. Το ότι ο Υιός γεννήθηκε από τον Πατέρα, και το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα, δεν σημαίνει ότι είναι νεώτερα από Αυτόν, αφού δεν παρεμβάλλεται χρόνος μεταξύ της αγεννησίας του Πατρός και της γεννήσεως του Υιού, όπως και της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος. Τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος είναι αΐδια, συνάναρχα, ομοταγή και ομότιμα (Λέων ο σοφός).
«ΟΙ ΔΕΣΠΟΤΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ»,
Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου
