Με τη χάρη του Θεού θα μιλήσουμε για δύο διαφορετικά χαρακτηριστικά, που μπορούν να παρατηρηθούν στη συμπεριφορά μας: το ένα είναι θετικό, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και χριστιανική αρετή, είναι η αυτοπεποίθηση· το άλλο είναι η ρίζα όλων των αμαρτιών κατά τους πατέρες: πρόκειται για τον εγωισμό, την υπερηφάνεια.
Αυτοπεποίθηση σημαίνει σιγουριά. Για εμάς τους χριστιανούς όμως η υπερβολική αυτοπεποίθηση καταντά εγωισμός, που στη μοναχική ορολογία ονομάζεται ΘΕΛΗΜΑ. Το να βάλει κάποιος τις δυνάμεις του να πετύχει κάτι π.χ. να σπουδάσει, να κάνει μία επιχείρηση, να κάνει οικογένεια, μαζί όμως με τη βοήθεια του Θεού, αυτό είναι χριστιανικό.
Εγωιστικό είναι να στηρίζεται μόνο στις δυνάμεις του, χωρίς να αναγνωρίζει τη βοήθεια του Θεού.Όταν κάποιος γίνεται μοναχός, τον ρωτούν πολύ δύσκολα πράγματα ανθρωπίνως: ”Θα παραμείνεις στην άσκηση, στην υπακοή, στην ακτημοσύνη μέχρι τελευταίας σου πνοής;”. Και απαντά ο μοναχός με αυτοπεποίθηση: ”ναι” και προσθέτει ”τοῦ Θεοῦ συνεργοῦντος”. Έτσι ο αγώνας γι’αυτά τα δύσκολα πετυχαίνεται με τη συνεργασία του Θεού, χωρίς να καταργείται η ελευθερία.Η αυτοπεποίθηση είναι μία δύναμη της ψυχής. Δεν είναι κακό να θέλει κανείς να γίνει γιατρός ή ιερέας. Πρέπει να έχει ενθουσιασμό, να έχει όρεξη, να κάνει όνειρα στη ζωή του, να έχει όραμα για το μέλλον. Μας λέει ο Απόστολος: ”Όποιος ορέγεται να γίνει επίσκοπος, καλό έργο επιθυμεί”(Πρὸς Τιμόθεον,3,2). Αν όμως δεν έχει όραμα, αν πει ”εγώ δεν μπορώ να κάνω τίποτα”, αυτό λέγεται ηττοπάθεια, είναι αρρωστημένη ταπείνωση. Ο Θεός δεν μας θέλει δειλούς, ”έδωσε πνεύμα δυνάμεως”, μας έπλασε βασιλείς της κτίσεως, κορωνίδα της δημιουργίας, έκανε τον άνθρωπο κυρίαρχο στη φύση και όχι δουλοπρεπή. Μας έκανε μεν ελεύθερους, αλλά θέλει να βασιλεύουμε στα πάθη μας, να έχουμε σταθερές αποφάσεις και να ακολουθούμε το Θεό: ”τοῦ Θεοῦ συνεργοῦντος”. Να λέμε: ”Μπορεί μόνος μου να μην τα καταφέρω, αλλά με τη βοήθεια του Θεού θα τα καταφέρω. ”παρὰ τῷ Θεῷ πάντα δυνατά ἐστί”(Κατὰ Μάρκον,10,27).
Λένε μερικοί: ”Α! αυτός έχει γινάτι, δεν τρώει την Παρασκευή”, ενώ όλοι στην παρέα τρώνε και προσπαθούν να τον πείσουν και αυτός είναι αμετακίνητος. Ή λένε: ”Να, η γυναίκα του, του λέει να πάνε καμιά εκδρομή την Κυριακή και αυτός, εκεί!, θέλει να πηγαίνει στην Εκκλησία, ο εγωιστής!”. Εδώ λοιπόν χρειάζεται αυτοπεποίθηση,θάρρος. Αν για παράδειγμα οι μάρτυρες λέγανε στους ειδωλολάτρες βασιλείς: ”θα προσκυνήσω τα είδωλα”, θα ήταν ταπείνωση; Χρειάζεται σταθερότητα λοιπόν, όταν κάνουμε το σωστό. Για παράδειγμα βλέπουμε στο βίο της Αγίας Βαρβάρας ότι ο ίδιος ο πατέρας της την κυνηγούσε να την σκοτώσει, γιατί δεν προσκυνούσε τα είδωλα, αλλά επειδή ήταν σίγουρη για την πίστη της, παραδόθηκε στο μαρτύριο. Ο Απόστολος Παύλος, όταν πήγε να κηρύξει στους Αθηναίους όλοι τον θεωρούσαν μωρό(ανόητο).Δεν είναι εγωισμός να λέει ο Χριστιανός ότι ο Αληθινός Θεός είναι μόνο ο Χριστός. Έχουμε την Αλήθεια, γι’αυτό δεν πρέπει να είμαστε μίζεροι για την πίστη μας, να την υπερασπιζόμαστε με αυτοπεποίθηση.Δεν πρέπει να παραδοθούμε ”άνευ όρων”, χρειάζεται στη ζωή θέληση, μεράκι. Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός έλεγε: ”Άμα δείτε Τούρκους και θέλουν τα γρόσια σας, τα χωράφια σας, ας τα δώσετε, μόνο την ψυχή σας μη δώσετε, εκεί να είστε αμετακίνητοι”.
Αφού όμως δώσαμε λίγα στοιχεία για την αυτοπεποίθηση που πρέπει να έχει ο χριστιανός, ” τοῦ Θεοῦ συνεργοῦντος” πάντα, τώρα θα παραθέσουμε και την αρνητική πλευρά της υπερβολικής αυτοπεποίθησης, που καταντά εγωισμός, εμπιστοσύνη μόνο στις δικές μας δυνάμεις και απόρριψη του Θεού και των συνανθρώπων μας.Ο εγωιστής επαινεί και τιμά τον εαυτό του και υποτιμά τους γύρω του. Πολλοί που έγιναν πλούσιοι ξέχασαν τους φίλους τους ακόμα και τους γονείς τους· ξέχασαν την καλύβα που γεννήθηκαν. Λένε: ”εγώ έχω φίλο τον τάδε πολιτικό ή ηθοποιό”, ενώ ο Χριστός μόνο είναι ο κυρίαρχος του κόσμου και δεν πρέπει να έχουμε εξαρτήσεις από άλλα πρόσωπα. Ο Χριστός παρ’ ότι είναι κυρίαρχος του κόσμου, δείχνοντας υπόδειγμα ταπεινοφροσύνης, δεν ντρέπεται να μας ονομάζει αδελφούς και φίλους, εμάς τους αμαρτωλούς.Ο Γάλλος ποιητής Πιρόν, ενώ ήταν ακουμπισμένος σ’ ένα τοίχο είδε να γονατίζει μπροστά του μία γυναίκα. Απόρησε, μα και ευχαριστήθηκε και της είπε: ”Σήκω, δεν αξίζω τόσο θαυμασμό”. Εκείνη όμως συνέχισε να ψιθυρίζει κάτι γονατιστή. Ο Πιρόν ύψωσε το κεφάλι του και στο κοίλωμα του τοίχου αντίκρισε την εικόνα της Παναγίας. Τότε κατάλαβε: η γυναίκα είχε γονατίσει, γιατί προσευχόταν στην Παναγία, δεν προσκυνούσε αυτόν.
Ακόμα και σε έθνη είχαν φυτέψει τον εγωισμό. Στη Γερμανία η θεωρία του Ναζισμού υποστήριζε: ”Θα αγαπάς μόνο την πατρίδα σου και θα μισείς τους άλλους λαούς”. Οι Γερμανοί πίστευαν ότι είναι ανώτεροι και αποτελούσαν την «αρεία φυλή» και οι άλλοι λαοί είναι κατώτεροι και πρέπει να εξοντωθούν. Ο εθνικός ύμνος της Γερμανίας έλεγε: ”πάνω απ’όλα η Γερμανία”, αυτό ήταν το σύνθημα του Χίτλερ που είχε τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα.Ευθύνη για τον εγωισμό έχουν και οι γονείς, οι οποίοι καλλιεργούν στα παιδιά τους την πεποίθηση ότι αυτά μόνο είναι έξυπνα, και αν κάποια άλλα στο σχολείο είναι πιο καλοί μαθητές λένε πως αδίκησαν τα δικά τους παιδιά. Συνεχώς τα επαινούν και έτσι σιγά-σιγά μαθαίνουν να καυχώνται κι αυτά, να μεγαλοποιούν τα μικρά επιτεύγματά τους και να περιφρονούν τους άλλους. Αυτά τα παιδιά όταν μεγαλώσουν, θα συνεχίσουν να μην υπολογίζουν τους γύρω τους στη δουλειά και στην οικογένειά τους και θα δυστυχήσουν πολύ(ΕΓΩΙΣΜΟΣ-ΑΥΤΙΣΜΟΣ).
Λέει ο αββάς Λογγίνος: ”Καθώς ο εγωισμός που είναι εωσφορικός κατόρθωσε να ρίξει από τον ουρανό τους αγγέλους στην άβυσσο, έτσι η ταπεινοφροσύνη έχει τη δύναμη να ανεβάσει στα ύψη τον αμαρτωλό”. Ένας μοναχός κάποτε έκανε υπερβολική άσκηση και του ήρθαν λογισμοί εγωισμού ότι είχε φτάσει σε μεγάλα μέτρα αρετής· τότε άρχισε να παρακαλεί το Θεό να του δώσει το χάρισμα της θαυματουργίας. Κάποια στιγμή επισκέφθηκε έναν διακριτικό γέροντα και ζήτησε τη συμβουλή του. Ο γέροντας δεν μιλούσε, ώσπου ο μοναχός υποσχέθηκε ότι θα κάνει ό, τι του προτείνει. Τότε του λέει ο γέροντας: ”Πήγαινε στην πόλη και αγόρασε (αν και ήταν περίοδος νηστείας) 10 κιλά κρέας, 10 κιλά κρασί κ.α. και φέρ’ τα στο κελί σου και τρώγε κάθε μέρα”. Τότε ο μοναχός μη μπορώντας να αναιρέσει την υπόσχεσή του, αναγκάστηκε να το πράξει. Μετά από μέρες πήγε πάλι στο γέροντα πιο χλωμός απ’ ότι όταν νήστευε, γιατί έτσι ταπεινώθηκε. Τότε ο γέροντας του είπε ότι όταν τον είδε την πρώτη φορά είδε μαζί του 2 δαίμονες να τον ακολουθούν, της κενοδοξίας και της υπερηφανείας και τώρα τη δεύτερη φορά έφυγαν.
Πρέπει να εντοπίσουμε τον εγωισμό μας και σιγά-σιγά να τον ξεριζώσουμε. Μετά θάνατον θα δούμε πόσο μας έβλαψε ο εγωισμός και θα ζητούμε να επιστρέψουμε στη ζωή 1 λεπτό, για να σωθούμε, αλλά το λεπτό αυτό δεν θα μας δοθεί και τότε αλλοίμονό μας. Θα θέλουμε να ταπεινωθούμε, να μετανοήσουμε, αλλά τότε δεν θα ωφελεί. Τώρα λοιπόν πρέπει να δώσουμε μάχη, όταν για παράδειγμα μας κάνουν παρατηρήσεις και μας ελέγχουν, να μην θυμώνουμε. Να κάνουμε προσευχή κατά του εγωισμού μας με το ΚΥΡΙΕ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΕ ΕΛΕΗΣΟΝ ΜΕ, να το λέμε νύχτα-μέρα. Όταν από το σώμα απουσιάζει η ψυχή, αρχίζει να σαπίζει, να βρωμάει. Έτσι και όταν από την ψυχή λείπει η προσευχή, γίνεται βρώμικη, σαπίζει. Με την προσευχή χτυπάμε το θηρίο του εγωισμού μας και ευωδιάζουμε το ναό του Θεού, το σώμα μας.
Το μεγαλύτερο φάρμακο στον εγωισμό είναι η ταπείνωση, από την οποία όμως δεν καταλύεται η αυτοπεποίθηση, όπως την περιγράψαμε πριν. Η ταπείνωση εκβάλλει ακόμα και δαιμόνια. Ένας άγιος ερημίτης χαστουκίστηκε από μία δαιμονισμένη και αυτός χωρίς να χάσει καθόλου την ηρεμία του, έστρεψε ταπεινά και το άλλο μέρος, εκτελώντας έτσι την εντολή του Κυρίου. Τότε το δαιμόνιο έφυγε από την κοπέλα φωνάζοντας: ”Φεύγω, δεν μπορώ να μείνω πια, με διώχνει η εντολή του Χριστού”. Η οικογένεια ζήτησε τον άγιο γέροντα να τον ευχαριστήσει, αλλά αυτός είχε κιόλας εξαφανισθεί αποφεύγοντας τον ανθρώπινο έπαινο. Ένα άλλο παράδειγμα:Το νεαρό μοναχό Ζαχαρία τον στόλιζαν δύο μεγάλες αρετές, η ταπεινοφροσύνη και η σιωπή. Επειδή έκανε θερμή προσευχή, δεχόταν θείες αποκαλύψεις, τον επισκέφθηκε η Θεία Χάρις. Τότε ο αββάς Μωυσής ρώτησε το νεαρό Ζαχαρία: ”Πες μου τι να κάνω για να σωθώ; είδα το Άγιο Πνεύμα να σ’ επισκιάζει”. Και ο Ζαχαρίας τότε έβγαλε από το κεφάλι του τον καλογερικό του σκούφο, τον πέταξε κατά γης και άρχισε να τον ποδοπατεί λέγοντας: ”Αν ο καλόγερος δεν ποδοπατηθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο, Αββά, δεν βρίσκει σωτηρία”. Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός έλεγε: ”Αν δεις έναν ταπεινό άνθρωπο, άγγελο είδες, αν δεις έναν υπερήφανο-εγωιστή είναι σαν διάβολος”. ”Ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν”( Ἰακώβου,4,6-7).Ρώτησαν το Χριστό ποιος θα είναι πρώτος στη Βασιλεία του Θεού και απάντησε: ”Οἱ ἔσχατοι ἔσονται πρῶτοι”(Κατὰ Ματθαῖον,19,30). ”Εάν θέλετε να είστε πρώτοι, πρέπει να είστε διάκονοι όλων” (Κατὰ Ματθαῖον,22, 26-28).Ο εγωισμός φέρνει κατάθλιψη, λύπη, άγχος. Η κατά Θεόν λύπη οδηγεί σε μετάνοια, ενώ η λύπη του εγωιστή συνθλίβει την ψυχή. Οι ασθένειες ταπεινώνουν τον άνθρωπο· ο Απόστολος Παύλος λέει: ”Παρακάλεσα το Θεό 3 φορές να πάρει το σκόλωπα στη σάρκα μου, που με βασάνιζε και άκουσα: «ἀρκεῖ σοι ἡ χάρις», «ἵνα μὴ ὑπεραίρωμαι»”(Πρὸς Κορινθίους Β΄,12,7-9).
