Πεντηκοστάριο λέγεται το λειτουργικό βιβλίο το oποίο περιέχει υμνολογικό υλικό, κυρίως του Εσπερινού και Όρθρου και χρησιμοποιείται μαζί με το Μηναίο στις Ιερές Ακολουθίες της περιόδου από Κυριακής του Πάσχα μέχρι Κυριακής των Αγίων Πάντων. Έκτος όμως από το βιβλίο αυτό, Πεντηκοστάριο ονομάζεται και η αναστάσιμη περίοδος, η οποία περιλαμβάνει τις επτά εβδομάδες από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή της Πεντηκοστής, καθώς και την εβδομάδα πού ακολουθεί (ως εβδομάδα του Αγίου Πνεύματος, που αποτελεί συνέχεια της εορτής της Πεντηκοστής), μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων.Το Πάσχα και η Πεντηκοστή των Εβραίων ήταν τύπος του ιδικού μας χριστιανικού Πάσχα και της χριστιανικής Πεντηκοστής.
Το εβραϊκό Πάσχα (=διάβαση, πέρασμα) ήταν ήμερα εξόδου τους από την Αίγυπτο και αποτινάξεως του ζυγού της δουλείας.
ΠΑΣΧΑ των Χριστιανών είναι η ήμερα εξόδου μας από τη χώρα του θανάτου και από την τυραννία του Διαβόλου και αποτινάξεως του ζυγού της αμαρτίας.
Η Εβραϊκή Πεντηκοστή είναι η ήμερα παραδόσεως στο Μωϋσή των πλακών του μωσαϊκού νόμου στο Σινά (50 ήμερες μετά την Έξοδο).
ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ των Χριστιανών είναι η ήμερα καθόδου του Αγίου Πνεύματος και επιφοιτήσεως των Αποστόλων (50 ήμερες μετά το Πάσχα).
Η ΑΝΑΛΗΨΗ του ΚΥΡΙΟΥ εορτάζεται 40 ημέρες μετά το Πάσχα και μέχρι την ήμερα αυτή λέγεται μεταξύ των Χριστιανών ο χαιρετισμός ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ – ΑΛΗΘΩΣ ΑΝΕΣΤΗ, αντί καλημέρα – καλησπέρα.
Γιατί αποκυλίστηκε ο λίθος από του Μνημείου;
Ο Άγγελος αποκύλισε το λίθο για τις Μυροφόρες και τους Μαθητές του Κυρίου, οι οποίοι μετά από λίγο μπήκαν μέσα για να βεβαιωθούν για την Ανάσταση Του και ΟΧΙ για τον Χριστό, ο όποιος εξήλθε εσφραγισμένου του τάφου πριν γίνει ο σεισμός. Και εξήλθε με διπλό θαύμα: Και αναστημένος και χωρίς να μετακινήσει τίποτε. Εάν δεν αποκυλιόταν ο λίθος, οι φύλακες του τάφου θα εξακολουθούσαν για πολύ να φρουρούν τον Μεγάλο Νεκρό, χωρίς να γνωρίζουν ότι αναστήθηκε, αλλά και οι Μαθητές του Κυρίου θα αμφέβαλαν για την Ανάσταση Του και δε θα μπορούσαν να ομιλούν, ούτε για κενό τάφο, ούτε για «ὀθόνια κείμενα μόνα» (Λουκ. κδ’, 12) και «τό σουδάριον… οὐ μετὰ τῶν ὀθονίων » (Ιω. κ’, 7).
Εικονογραφία της Αναστάσεως
Επειδή κανείς δεν είδε τον Κύριο την ώρα της Αναστάσεως Του -γι’ αυτό τα Ευαγγέλια δεν περιγράφουν το γεγονός- οι Ορθόδοξοι αγιογράφοι αποφεύγουν να εικονίζουν την Ανάσταση παραμένει μυστήριο, όπως η σύλληψη της Παρθένου. Παρουσιάζουν την κάθοδο του Σωτήρος στον Άδη, την απελευθέρωση του Αδάμ και της Εύας καθώς και των λοιπών δικαίων.
Η συνήθεια των λατίνων να παρουσιάζουν τον Χριστό να βγαίνει από το μνήμα κρατώντας μάλιστα και ένα είδος σημαίας δεν έχει θέση σ’ εμάς, διότι δεν είναι σύμφωνη με το ευαγγελικό γράμμα και πνεύμα.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΣΧΑ
Το Μεγάλο Σάββατο είναι η τελευταία ημέρα του Τριωδίου και η ημέρα του Αγίου Πάσχα, η «κλητή αυτή και αγία ήμερα, η μία των Σαββάτων, η βασιλίς και κυρία», είναι «εορτών εορτή και πανήγυρις πανηγύρεων». Αποτελεί την αρχή του Πεντηκοσταρίου. Της εορτής αυτής προεόρτια είναι κυρίως η Μεγ. Εβδομάδα και ιδιαίτερα η Μεγ. Παρασκευή και το Μεγ. Σάββατο. Μεθέορτα είναι ολόκληρη η περίοδος μέχρι της Αναλήψεως (39 ήμερες!) και ιδιαίτερα η Διακαινήσιμη Εβδομάδα.
Η Ακολουθία της Κυριακής του Πάσχα, (Όρθρος και Θ. Λειτουργία), τελείται τα μεσάνυκτα, μετά το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ, όταν επανέλθουν στο Ναό Κλήρος και Λαός. Ο Κανών της ημέρας είναι ποίημα του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, ο όποιος «…ελάμπρυνε την Λαμπράν, ο λαμπρός μελωδός, με τας λαμπράς ρήσεις του λαμπρότατου πανηγυριστού Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, ίνα εκ λαμπρού πανηγυριστού, υπό λαμπρού μελωδού, διά λαμπρού ήχου (του α’), με λαμπράς ρήσεις, λαμπρώς, το λαμπρόν της Λαμπράς ημέρας συγκροτείται μέλος…» (Αγ. Νικόδημος).
Είναι η ωραιότερη Ακολουθία του χρόνου και την απολαμβάνουν όσοι συνηθίζουν να παραμένουν στους Ι. Ναούς μετά το «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ». Στο τέλος της Θείας Λειτουργίας αναγινώσκεται και ο θαυμάσιος Κατηχητικός Λόγος του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, που είναι προετοιμασία για τη Θ. Κοινωνία. Γι’ αυτό πολλοί Ιερείς τον αναγινώσκουν ακριβώς προ της Θείας Μεταλήψεως των πιστών, πριν από το «Μετά φόβου…» (Η «Τράπεζα», για την οποία ομιλεί ο Άγιος Ιωάννης στο λόγο του αυτόν, δεν είναι του σπιτιού μας, με τα πολλά καλούδια, αλλά η Αγία Τράπεζα, το Ιερό Θυσιαστήριο. Ο «Μόσχος», είναι ο Κύριος μας, που θυσιάστηκε για μας. Οι «μη νηστεύσαντες» είναι όσοι δεν μπόρεσαν να νηστεύσουν, π.χ. οι ασθενείς και όχι όσοι δεν θέλησαν να νηστεύσουν).
Από σήμερα σταματάμε να λέμε στις προσευχές μας το «Άγιος ο Θεός…» στην αρχή των Ακολουθιών (και των προσευχών μας) και το «Δι’ ευχών…» και τα αντικαθιστούμε με το «Χριστός Ανέστη…» μέχρι την Απόδοση της εορτής του Πάσχα (επί 39 ημέρες). Δεν λέμε επίσης το «Βασιλεύ Ουράνιε…» (μέχρι της Πεντηκοστής) και το «Δεύτε προσκυνήσωμεν…» (μέχρι και την απόδοση του Πάσχα). Τέλος, στη Διακαινήσιμη μόνον εβδομάδα αντί Μεσονυκτικού (δηλ. πρωινής προσευχής), Ενάτης και Αποδείπνου, λέμε την πασχάλιο ημερονύκτιο Ακολουθία.
ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ
Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα τελείται ο Εσπερινός της Αγάπης (παλαιότερα ανταλλάσσανε μεταξύ τους οι χριστιανοί ασπασμό αγάπης). Στην Ακολουθία αυτή, που λέγεται και «δευτέρα Ανάστασις», αναγινώσκεται το Ευαγγέλιο σε διάφορες γλώσσες (σύμφωνα με παλιό έθιμο). Έτσι υπερτονίζεται ο κοσμοϊστορικός και παγκόσμιος χαρακτήρας του γεγονότος της Αναστάσεως του Κυρίου μας.
ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΣ ΕΒΔΟΜΑΣ
Είναι η εβδομάδα που αρχίζει από την Κυριακή του Πάσχα και τελειώνει το Σάββατο προ της Κυριακής του Θωμά. Θεωρείται ολόκληρη η εβδομάδα σαν μία ημέρα. Λέγεται έτσι διότι οι Κατηχούμενοι που βαπτίζονταν (παλαιά) το Μεγ. Σάββατο, ήταν την εβδομάδα αυτή ανακαινισμένοι, δηλ. αναγεννημένοι και ανανεωμένοι. Επειδή δε οι βαπτιζόμενοι φορούσαν όλη την εβδομάδα λευκά φορέματα, ονομαζόταν και «Λευκή Εβδομάς».
Βάσει του 66ου Κανόνα της ΣΤ’ Οικουμενικής Συνόδου, η εβδομάδα αυτή πρέπει να εορτάζεται όχι με χορούς και διασκεδάσεις, αλλά με συνεχή συμμετοχή στη λατρεία και καθημερινή Θεία Κοινωνία, η οποία μπορεί να πραγματοποιείται από αυτούς που τηρούν τις νηστείες του έτους με άδεια του εξομολόγου. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις συνιστάται να τρώμε πασχαλινά πρωί και μεσημέρι και το βράδυ λίγο φαγητό, λιτό, ευκολοχώνευτο.
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ
Την ημέρα αύτη εορτάζονται τα εγκαίνια του μεγάλου Ι. Ναού της Υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου, που κτίστηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Ε’ αιώνα. Επίσης θυμόμαστε τα υπερφυή θαύματα -ιάσεις και θεραπείες νόσων- που έγιναν κατά διαστήματα από τη Θεομήτορα με τα νερά της πηγής που έτρεχαν δίπλα από το ναό της.
Μετά την πτώση της Πόλης, ο ναός αυτός κατεδαφίστηκε και τα υλικά χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή τεμένους. Παρέμενε μόνο ένα παρεκκλήσιο το οποίο στις αρχές του 19ου αιώνα κατεδαφίστηκε κι αυτό και το άγιασμα έγινε άφαντο. Στην περίοδο ηγεμονίας του σουλτάνου Μαχμούτ, το 1833, οι Χριστιανοί εζήτησαν άδεια για να ξανακτίσουν το παρεκκλήσιο. Στις ανασκαφές βρέθηκαν τα θεμέλια του αρχαίου ναού, επεκτάθηκε η άδεια και στις 2/2/1835 επί πατριαρχείας Κωνσταντίνου του Β’ τελέσθηκαν τα εγκαίνια του νέου μεγαλόπρεπους Ναού μετά του παρεκκλησίου του, προς δόξα της Θεομήτορος και καύχημα του γένους μας.
ΤΕΤΑΡΤΗ ΜΕΣΟΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ
Μετά τη θεραπεία του Παραλύτου, που έγινε το Πάσχα του 32 μ.Χ., οι άρχοντες των ιουδαίων ζητούσαν ευκαιρία να συλλάβουν τον Ιησού με πρόφαση τη μη τήρηση του Σαββάτου. Γι’ αυτό ο Χριστός ανεχώρησε τότε στη Γαλιλαία και επανήλθε το Σεπτέμβριο, στο μέσο της εορτής της Σκηνοπηγίας.
Τρεις ήσαν οι μεγαλύτερες εορτές των Ιουδαίων, το Πάσχα, η Πεντηκοστή και η Σκηνοπηγία. Το Πάσχα το εόρταζαν στις 15 Μαρτίου, σ’ ανάμνηση της εξόδου τους από τη δουλεία της Αιγύπτου. Λεγόταν και εορτή των αζύμων, γιατί ψωμί άζυμο έτρωγαν στις επτά ήμερες εορτασμού της. Την Πεντηκοστή την εόρταζαν πενήντα ήμερες μετά το Πάσχα (α) διότι τότε έφθασαν μετά την έξοδο από την Αίγυπτο στο ορός Σινά και έλαβαν από τον Θεό τις πλάκες του Νόμου και (β) σ’ ανάμνηση της εισόδου τους στη γη της επαγγελίας μετά τα 40 χρόνια περιπλανήσεων στην έρημο όπου τρέφονταν με το μάννα. Τη Σκηνοπηγία την εόρταζαν από 15-22 Σεπτεμβρίου ζώντες κάτω από σκηνές, για να θυμούνται τα παραπάνω 40 χρόνια ζωής στην έρημο.
Επειδή κατά την επάνοδο του αυτήν ο Χριστός είπε για τον Παραλυτικό, αυτά που ιστορούνται την Κυριακή του Παραλύτου και επειδή η σημερινή ήμερα είναι το μέσο, όχι της εορτής της Σκηνοπηγίας, αλλά το μέσο των πενήντα ημερών μεταξύ Πάσχα και Πεντηκοστής, οι Πατέρες έταξαν τον εορτασμό, μετά την Κυριακή του Παραλύτου, της Μεσοπεντηκοστής, σαν σύνδεσμο των δύο αυτών μεγάλων εορτών και κατά κάποιο τρόπο την ένωση τους σε μία: του ΠΑΣΧΑ και της ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ. Και την περικοπή του Ευαγγελίου που αναφέρεται στο μέσο της εορτής της Σκηνοπηγίας, την εφάρμοσαν σ’ αυτή την Τετάρτη κατά γράμμα. Η υπόθεση της Δεσποτικής αυτής εορτής είναι η θεία προέλευση της διδασκαλίας και της καταγωγής του Κυρίου και η θεότητα Του. Στην υμνολογία της ημέρας γίνεται μνεία των θαυμάτων Του, διότι και αυτά αποτελούν απόδειξη της θεότητας Του. Προτρεπόμεθα λοιπόν «γνησίως φυλάξωμεν τας εντολάς του Θεού, ίνα άξιοι γενώμεθα και την Ανάληψιν εορτάσαι και της παρουσίας τυχείν του Αγίου Πνεύματος» (Δοξαστικό των Αίνων).
ΤΕΤΑΡΤΗ, ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ
(Απόδοση της εορτής του ΠΑΣΧΑ)
Η Ακολουθία της ημέρας είναι όμοια (σχεδόν) προς την Ακολουθία που έγινε το βράδυ της Αναστάσεως και τις επόμενες ήμερες της Διακαινησίμου. Την ημέρα αυτή κάθε χρόνο ακούγεται για τελευταία φορά το «Χριστός Ανέστη».
Όσοι Ναοί, Τρίτη βράδυ, τελούν Αγρυπνία, δίνουν τη δυνατότητα στους πιστούς να απολαύσουν πλήρως, (χωρίς βιασύνες), την ωραιότατη Αναστάσιμη ακολουθία (Εσπερινού – Όρθρου – Θ. Λειτουργίας). Είναι μια σπάνια ευκαιρία και γι’ αυτούς, οι οποίοι μετά το «Χριστός Ανέστη» το Μεγ. Σάββατο βράδυ για διαφόρους λόγους… διασκορπίζονται.
του π. Γεωργίου Κουγιουμτζόγλου, από το βιβλίο του «Λατρευτικό Εγχειρίδιο»
