Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (329-389 μ.Χ.) και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (344-407 μ.Χ.) υπήρξαν και οι δύο Επίσκοποι Κωνσταντινουπόλεως, αλλά δεν συναντήθηκαν ποτέ στη ζωή τους. Οι πατρίδες τους απείχαν σημαντικά, για την εποχή εκείνη, οι δε παραμονές τους στη Βασιλεύουσα δεν διήρκεσαν πολύ, ώστε να συμπέσουν. Έφυγαν και οι δύο διωγμένοι. Ένα πρόσωπο εν τούτοις, μιά αρχόντισσα της Πόλης, συνδέθηκε και με τους δύο τους στενά. Πρόκειται για την Αγία Ολυμπιάδα.
Όταν ο Γρηγόριος θηριομαχούσε με τους Αρειανούς, η Ολυμπιάδα, μικρή χαριτωμένη παιδούλα, έμενε στο σπίτι, που φιλοξενούσε τον Άγιο. Ήταν γι᾿αυτόν μιά ξεκούραση. Όταν ο Άγιος αποτραβήχτηκε στον Πόντο, η Ολυμπιάδα κράτησε επαφή μαζί του και δεχόταν την καθοδήγηση και την ευλογία του. Μεγάλωσε και παντρεύτηκε. Έμεινε όμως χήρα πολύ νωρίς. Αποφάσισε να μη ξαναπαντρευτεί, αλλά να αφιερωθεί στο έργο της Εκκλησίας.
Όταν ήρθε στην Κωνσταντινούπολη ως Επίσκοπος ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, η Ολυμπιάδα έγινε θερμή και πολύτιμη συνεργάτιδά του, και συμμερίστηκε μαζί του την οδύνη του διωγμού του. Κατά τη διάρκεια της μακράς και επώδυνης πορείας του πρός την εξορία, κατά την οποία και παρέδωσε το πνεύμα, έστειλε πρός την Ολυμπιάδα τις περίφημες 17 επιστολές του, που την παρηγορούσε, την ενίσχυε και εξιστορούσε τις περιπέτειές του.
Δύο δεκαετίες όμως πρίν, πρός την Ολυμπιάδα είχε στείλει και ο Γρηγόριος, γέροντας τότε, ένα από τα έπη του, παραινετικό. Του είχαν ανακοινώσει τον επικείμενο γάμο της, και αυτό ήταν το γαμήλιο δώρο του. Δώρο, που επρόκειτο να παραμείνει στην Εκκλησία ως ιερή παρακαταθήκη. Το έπος αυτό παραθέτουμε στη συνέχεια σε πεζή μετάφραση της αείμνηστης φίλης του περιοδικού μας, Αθηνάς Καραμπέτσου, φιλολόγου, όπως είχε δημοσιευθεί στο κυπριακό περιοδικό Ορθόδοξη Μαρτυρία το Φθινόπωρο του 2000.
«Κόρη μου,
στούς γάμους σου εγώ ο πνευματικός σου πατέρας, ο Γρηγόριος, σου κάνω δώρο τούτο το ποίημα. Και είναι ό,τι καλύτερο η συμβουλή του πατέρα.
Άκου λοιπόν, Ολυμπιάδα μου:
Ξέρω ότι θέλεις να είσαι πραγματική χριστιανή. Μιά πραγματική χριστιανή πρέπει όχι μόνο να είναι, αλλά και να φαίνεται. Γι᾿ αυτό, σε παρακαλώ, να προσέξεις την εξωτερική σου εμφάνιση. Να είσαι απλή. Το χρυσάφι, δεμένο σε πολύτιμες πέτρες, δεν στολίζει γυναίκες σαν και σένα. Πολύ περισσότερο το βάψιμο. Δεν ταιριάζει το πρόσωπό σου, την εικόνα του Θεού, να την παραποιείς και να την αλλάζεις, μόνο και μόνο για να αρέσεις. Ξέρε το ότι αυτό είναι φιλαρέσκεια ανάρμοστη. Θέλω να ξεπεράσεις τη γυναικεία φιλαρέσκεια και να μείνεις απλή στην εμφάνιση. Τα βαρύτιμα και πολυτελή φορέματα ας τα φορούν εκείνες που δεν επιθυμούν ανώτερη ζωή, που δεν ξέρουν τι θα πεί αγώνας και αρετή, που δεν ξέρουν τι θα πεί πνευματική ακτινοβολία. Εσύ, όμως, έβαλες μεγάλους στόχους στη ζωή σου. Και αυτοί οι στόχοι σου ζητούν όλη τη φροντίδα κι όλη την προσοχή.
Πρώτα-πρώτα να σέβεσαι και ν᾿ αγαπάς το Θεό και μετά σύ να σέβεσαι και ν᾿ αγαπάς τον άνδρα σου “ως τώ Κυρίω”, όπως λέει το Ευαγγέλιο. Αλλά πως μπορεί να καταλάβει αυτή την έννοια η γυναίκα που δε γνώρισε τον Κύριο, δεν Τον σεβάστηκε, δεν Τον αγάπησε;
Μέ το γάμο η στοργή και η αγάπη σου να είναι φλογερή και αμείωτη για εκείνον που σου ᾿δωσε ο Θεός. Για εκείνον, που ᾿γινε το μάτι της ζωής σου και σου ευφραίνει την καρδιά. Κι αν καταλάβεις πως ο άνδρας σου σε αγαπάει περισσότερο απ’ όσο τον αγαπάς εσύ, μην κοιτάξεις να του πάρεις τον αέρα, κράτα πάντα τη θέση που σου ορίζει το Ευαγγέλιο…
Νά τον σέβεσαι και να τον αγαπάς “ως τώ Κυρίω”… Εσύ να ξέρεις ότι είσαι γυναίκα, έχεις μεγάλο προορισμό, αλλά διαφορετικό από τον άνδρα, που πρέπει να είναι η κεφαλή. Άσε την ανόητη ισότητα των δυό φύλων και προσπάθησε να ζήσεις τα καθήκοντα του γάμου. Στην εφαρμογή τους θα δείς πόση αντοχή χρειάζεται για ν’ ανταποκριθείς όπως πρέπει σ’ αυτά τα καθήκοντα, αλλά και πόση δύναμη κρύβεται στο ασθενές φύλο.
Θά ξέρεις πόσο εύκολα θυμώνουν οι άνδρες. Είναι ασυγκράτητοι και μοιάζουν με λιοντάρια. Σ’ αυτό το σημείο η γυναίκα πρέπει να είναι δυνατότερη και ανώτερη. Πρέπει να παίζει το ρόλο του θηριοδαμαστή. Τι κάνει ο θηριοδαμαστής όταν βρυχάται το θηρίο; Γίνεται περισσότερο ήρεμος και με την καλοσύνη καταπραύνει την οργή. Του μιλάει γλυκά και μαλακά, το χαϊδεύει, το περιποιείται και πάλι το χαϊδεύει, έτσι το καταπραύνει…
Ποτέ μη κατηγορήσεις και αποπάρεις τον άνδρα σου για κάτι που έκανε στραβό! Ούτε πάλι για την αδράνειά του, έστω κι αν το αποτέλεσμα δεν είναι αυτό που ήθελες εσύ. Γιατί ο διάβολος είναι αυτός, που μπαίνει εμπόδιο στην ομοψυχία των συζύγων…
Νά έχετε κοινά τα πάντα, και τις χαρές και τις λύπες. Γιατί ο γάμος όλα σας τα έκανε κοινά. Κοινές και οι φροντίδες, γιατί έτσι το σπίτι θα στεριώσει. Να συμβάλλεις εκφράζοντας τη γνώμη σου, ο άνδρας όμως ας αποφασίζει.
Όταν τον βλέπεις λυπημένο, συμμερίσου τη λύπη του εκείνη την ώρα. Γιατί είναι μεγάλη ανακούφιση στη λύπη, η λύπη των φίλων. Όμως αμέσως να ξαστεριάζει η όψη σου και νάσαι ήρεμη χωρίς αγωνία. Η γυναίκα είναι το ακύμαντο λιμάνι για το θαλασσοδαρμένο σύζυγο.
Νά ξέρεις ότι η παρουσία σου στο σπίτι σου είναι αναντικατάστατη, γι’ αυτό πρέπει να το αγαπήσεις μ’ όλες τις φροντίδες του νοικοκυριού. Να το βλέπεις σαν βασίλειό σου, και να μη συχνοβγαίνεις από το κατώφλι σου. Άφησε τις έξω δουλειές για τον άνδρα.
Πρόσεχε τις συναναστροφές σου. Πρόσεχε τις συγκεντρώσεις που πηγαίνεις. Μη πάς σε άπρεπες συγκεντρώσεις, γιατί είναι μεγάλος κίνδυνος για την αγνότητά σου. Αυτές οι συναναστροφές αφαιρούν την ντροπή κι από τις ντροπαλές, σμίγουν μάτια με μάτια, κι όταν φύγει η ντροπή γεννιούνται όλα τα χειρότερα κακά (“αιδώς οιχομένη, πάντων γενέτειρα κακών”). Τις σοβαρές όμως συγκεντρώσεις με συνετούς φίλους να τις επιζητείς, για να εντυπώνεται στο νού σου ένας καλός λόγος ή κάποιο ελάττωμα να κόψεις ή να καλλιεργήσεις τους δεσμούς σου με εκλεκτές ψυχές.
Μήν εμφανίζεσαι ανεξέλεγκτα σε οποιονδήποτε, αλλά στους σώφρονες συγγενείς σου, στους ιερείς και σε σοβαρούς νεώτερους ή ηλικιωμένους.
Μή συναναστρέφεσαι φαντασμένες γυναίκες, που έχουν το νού τους στο έξω για επίδειξη. Ούτε ακόμα άνδρες ευσεβείς, που ο σύζυγός σου δεν θέλει στο σπίτι, αν και σύ πολύ τους εκτιμάς. Υπάρχει για σένα πιό ακριβό πράγμα από τον καλό σου σύζυγο, που τόσο αγαπάς; Η σκέψη σου να πετάει υψηλά, να μην είσαι όμως ακατάδεκτη.
Επαινώ τις γυναίκες που δεν τις ξέρουν οι πολλοί άνδρες. Μη τρέχεις σε τραπέζια κοσμικά και ας είναι για γάμο ή για γενέθλια. Εκεί ανάβουν άνομοι πόθοι, με τους χορούς, τους πήδους και τα γέλια, την ψεύτικη ευχαρίστηση, που παραπλανεύουν ακόμα και τους αγνούς και σώφρονες. Και η αγνότητα είναι τόσο λεπτό πράγμα! Σαν το κερί στις ακτίνες του ήλιου! Απόφευγε ακόμα και στο σπίτι σου τα κοσμικά τραπέζια. Αν μπορούσαμε να περιορίσουμε τις ορέξεις της κοιλιάς, θα κυριαρχούσαμε στα πάθη μας…
Κράτα τη μορφή σου γαλήνια και μην την αλλοιώνεις ούτε με ξεκαρδιστικά γέλια, αλλ᾿ ούτε με μορφασμούς, όταν είσαι θυμωμένη. Στολίδια τ’ αυτιά νάχουν όχι μαργαριτάρια, αλλά ν’ ακούν καλά λόγια και να βάζουν για τα άσχημα λουκέτο στο νού. Έτσι, είτε κλειστά είναι, είτε ανοικτά, η ακοή θα μένει αγνή.
Όσο για τα μάτια, είναι κείνα, που δείχνουν όλο το εσωτερικό της ψυχής. Άς σταλάζει αγνό κοκκίνισμα η παρθενική ντροπή κάτω από τα βλέφαρά σου κι ας προκαλεί τη σεμνότητα και την αγνή ντροπή σε όσους σε βλέπουν και σ’ αυτόν ακόμα το σύζυγό σου. Είναι πολλές φορές προτιμότερο, για πολλά πράγματα, να κρατάς κλειστά τα μάτια, χαμηλώνοντας το βλέμμα.
Καί τώρα στη γλώσσα. Θα έχεις πάντα εχθρό τον άνδρα σου, αν έχεις γλώσσα αχαλίνωτη, έστω κι αν έχεις χίλια άλλα χαρίσματα. Γλώσσα ανόητη, βάζει πολλές φορές, σε κίνδυνο και τους αθώους. Προτίμα κι όταν ακόμα έχεις δίκιο, τη σιωπή. Είναι προτιμότερη για να μη ριψοκινδυνεύσεις να πείς έναν άτοπο λόγο. Κι αν έχεις την επιθυμία να λές πολλά, το καλύτερο είναι να σωπαίνεις.
Πρόσεχε ακόμα και το βάδισμά σου. Μετράει στη σωφροσύνη.
Καί τούτο πρόσεξε και άκουσε: μην έχεις αδάμαστη σαρκική ορμή. Πείσε και τον άνδρα σου να σέβεται τις ιερές ημέρες. Γιατί οι νόμοι του Θεού είναι ανώτεροι από την εικόνα του Θεού. Αν και το θεσμό του γάμου τον έθεσε ο άσαρκος Υιός του Θεού στο ανθρώπινο γένος, για να βοηθήσει το πλάσμα του, ώστε ενώ άλλοι έρχονται και άλλοι φεύγουν, η γέννηση να διατηρεί σε κάποια ισορροπία το ανθρώπινο γένος…
Άν από μένα το γέροντα πήρες κάποιο λόγο πνευματικό, σου συνιστώ να τον φυλάξεις στα βάθη της ψυχής σου. Έτσι με ό,τι πήρες από αυτά που άκουσες και με την ηθική σου ανωτερότητα, θα θεραπεύσεις τον εξαίρετο σύζυγό σου και περίφημο πολιτικό άνδρα από την υπερηφάνεια.
Αυτό τώρα το παρόν δώρο, κειμήλιο, σου προσφέρω. Αν θέλεις πάλι να σου ευχηθώ και το καλύτερο, σου εύχομαι και το καλύτερο, σου εύχομαι να γίνεις αμπέλι πολύκαρπο, με τέκνα τέκνων, για να δοξάζεται από περισσότερους ο Θεός, για τον οποίον γεννιόμαστε και πρός τον Οποίο πρέπει απ’ αυτή τη ζωή να οδεύουμε».
Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος