Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ
“Τον της Νηστείας καιρόν, φαιδρώς απαρξώμεθα, προς αγώνας πνευματικούς εαυτούς υποβάλλοντες• αγνίσωμεν την ψυχήν, την σάρκαν καθάρωμεν• νηστεύσωμεν ώσπερ εν τοις βρώμασιν εκ παντός πάθους, τας αρετάς τρυφώντες του Πνεύματος“1.
Με αυτούς τους λόγους, αδελφοί μου αγαπητοί, ο θεοφόρος υμνογράφος της Εκκλησίας μας που δεν είναι άλλος παρά ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, μας προτρέπει να εισέλθουμε στην πιο ευλογημένη περίοδο του εκκλησιαστικού μας έτους, που είναι η Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Την ονομάζουν :
στάδιο των αρετών,
στάδιο των αρετών,
καιρό προσευχής,
περίοδο αγώνων πνευματικών, καθάρσεως των ψυχών και καταπαύσεως των οιδημάτων της σαρκός,
περίοδο πορείας προς τα άνω και συγχρόνως πνευματικής προετοιμασίας για την θέα του Αναστάντος Χριστού και βρώσεως αξίως του Πασχαλίου Αμνού.
Θα ήθελα αυτήν την πονεμένη Κυριακή, που η Εκκλησία μας “μνείαν ποιεί της από του Παραδείσου της τρυφής εξορίας του πρωτοπλάστου Αδάμ”2 , να μου επιτρέψετε να μεταφέρω στην ευλαβική σας σκέψη μία ξεχασμένη αρετή που αποτελεί την συνισταμένη όλων των αρετών και την οποία θα πρέπει να φροντίσουμε να καλλιεργήσουμε τον καιρό της νηστείας, προκειμένου να αποκομίσουμε πνευματική προκοπή και ωφέλεια. Και αυτή η αρετή είναι η ΦΡΟΝΗΣΗ.
Πρώτον. Τι είναι φρόνηση;
Είναι η ικανότητα να διακρίνει κανείς το καλό από το κακό με σαφήνεια, χωρίς να απατάται. Και, ενώ με την πτώση στην αμαρτία απέκτησε συγκεχυμένη γνώση του καλού και του κακού, θέτοντας ως κριτήρια την ηδονή και την οδύνη αντίστοιχα αντί για το θέλημα του Θεού, απομακρύνεται από την φρόνηση και καταλήγει στην κατάσταση της αφροσύνης3. Γι’ αυτό χρειάζεται αυτή η αρετή, ώστε να βρει ο άνθρωπος τον εαυτό του, να πραγματοποιήσει την μεγάλη αλλαγή, να αποστραφεί το κακό και να πράξει το αγαθό, προκειμένου να αποκτήσει την πνευματική του θεραπεία.
Στην φρόνηση και στην σημασία της αναφέρεται ο ίδιος ο Χριστός στην διδασκαλία Του : “Ο λύχνος του σώματός εστιν ο οφθαλμός• εάν ουν ο οφθαλμός απλούς η, όλον το σώμα σου φωτεινόν έσται• εάν δε ο οφθαλμός σου πονηρός η, όλον το σώμα σου σκοτεινόν έσται”4.
Ο μεγάλος ανατόμος της ψυχής, ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, γράφει και αυτός για την φρόνηση τα εξής χαρακτηριστικά : “Διάκρισις εστί σκοτίας λύχνος”5. Είναι, λοιπόν, ο οδηγός που βοηθά αυτόν που επιθυμεί την οδό της πνευματικής ζωής, ώστε να μην παρεκκλίνει από το θέλημα του Θεού και συγχρόνως να αποφεύγει τις πτώσεις.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας την ονομάζουν και προστάτιδα των αρετών, που προφυλάσσει και ασφαλίζει τον άνθρωπο από τις μηχανουργίες του αντικειμένου εχθρού. Ο Μέγας Βασίλειος είναι χαρακτηριστικός στο σημείο αυτό : “Η αληθινή φρόνηση είναι διάγνωση του τι πρέπει να πράττουμε και του τι δεν πρέπει. Αυτός που ακολουθεί την αυτήν φρόνηση, ουδέποτε θα απομακρυνθεί από τα έργα της αρετής, ουδέποτε θα εμπλακεί στον όλεθρο της κακίας”6.
Δεύτερον. Τι είναι φρόνηση;
Είναι ο στρατηγός εναντίον των εχθρών του σκότους και της κακίας και ο υπερασπιστής όλων των αρετών. Κι όπως σε μία μάχη χρειάζεται ο στρατηγός για να δίνει τις ανάλογες κατευθύνσεις και να οδηγεί το στράτευμα προς την νίκη, έτσι και στην πάλη, “όχι προς αίμα και σάρκα, αλλά προς τας αρχάς, προς τας εξουσίας, προς τους κοσμοκράτορας του σκότους του αιώνος τούτου, προς τα πνευματικά της πονηρίας εν τοις επουρανίοις”7, μας χρειάζεται η φρόνηση που θα μας συμβουλεύει πως θα αμυνόμαστε, πως θα πολεμούμε, πως θα προφυλασσόμαστε και πως θα νικούμε τους αοράτους εχθρούς.
Είναι χαρακτηριστικοί οι λόγοι του Χριστού που πολλές φορές δεν τους δίνουμε την ανάλογη σημασία, και οι οποίοι μας συνιστούν αυτήν την αρετή της φρονήσεως : “Ιδού εγώ αποστέλλω υμάς ως πρόβατα εν μέσω λύκων • γίνεσθε ουν φρόνιμοι ως οι όφεις και ακέραιοι ως αι περιστεραί”8. Κι έχει τόση σημασία η φρόνηση για την πνευματική μας ζωή, την ισορροπία μας, την επικοινωνία μας με τον Θεό, τον εαυτό μας και τον συνάνθρωπο, ώστε ο Άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος την ονομάζει “φύλακα, αλλά και πηγή και ρίζα όλων των αρετών”9.
Αποτελεί, επίσης, το βασικό μέσο για την θεραπεία του ανθρώπου από τα πάθη και από την αμαρτία. Γι’ αυτό και ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης την χαρακτηρίζει ως “ευρέτη της υγείας και καθαιρέτη της νόσου”10, αφού αυτή η αρετή αποκαθιστά και την υγεία όλων των υπολοίπων δυνάμεων της ψυχής.
Στόχος μας, λοιπόν, κατά την περίοδο της νηστείας και της προσευχής, ας είναι η αρετή της φρονήσεως. Αυτήν ας έχουμε ως οδηγό στη ζωή μας
για να μας φανερώνει “τι το θέλημα του Θεού, το αγαθόν και ευάρεστον και τέλειον”11,
για να μας φανερώνει “τι το θέλημα του Θεού, το αγαθόν και ευάρεστον και τέλειον”11,
για να μας δείχνει την οδό προς το αγαθό,
για να γίνουμε “τέλειοι και ολόκληροι, εν μηδενί λειπόμενοι”12,
για να ανακαλύψουμε το μεγάλο αγαθό, που είναι η υγεία της ψυχής και από την οποία εξαρτάται και η υγεία του σώματος.
